فقه غدير
غدير دريايى از معارف است. فقه، فرهنگ، كلام، اخلاق و تفسير، همه را دارد؛ ولى دريغ كه گوهرهايش تاكنون استخراج نشده است، هر چند دستان سخاوتمند امواج غدير گاه دانه هاى گرانبهايى را به ساحل نشينانش ارزانى داشته است.
در اين نوشتار بر آنيم نگاهى به فقه غدير افكنيم، پيش از ورود به بحث توجه به چند نكته ضرورى مى نمايد:
1- مراد از فقه غدير اعمال مستحب اين روز است. روايات سى و شش عمل را در اين روز مستحب شمرده اند كه ما آنها را به ترتيب حروف الفبا ارائه مى كنيم.
2- اين تعداد حكم براى يك روز نشان از اهميت، حساسيت و عظمت آن دارد. در اسلام براى هيچ روزى، هر چند بسيار مهم و مقدس، اين تعداد حكم ارائه نشده است. در برخى از روزهاى مهم مانند فطر و قربان، عرفه و مباهله اعمال متعددى مستحب شمرده شده، ولى اگر همه آنها را به يكديگر ضميمه كنيم، با مستحبات غدير برابرى نمى كنند.
3- دومين ويژگى فقه غدير جامعيت است. در هر زمينه اى عملى وارد شده، اعمالى جامع و بى كم و كاست؛ از عمل عبادى تا برنامه سياسى همايش و طرح اقتصادى ايجاد مساوات همه در فقه غدير گرد آمده است. گستردگى و غناى اين اعمال چنان است كه مى توان گفت در آينه فقه كامل غدير كمال دين تجلى يافته است.
4- سومين ويژگى فقه غدير اين است كه براى اعمال آن فضيلتهاى منحصر به فرد قرار داده اند؛ كه در جاى ديگر به چشم نمى خورد و اين حتى از فضيلتهاى ماه رمضان نيز بيشتر است. مرحوم ميرزا جواد آقا تبريزى مى گويد: «فضيلتى كه براى روز غدير وارد شده نسبت به فضيلتهاى ماه رمضان زيادتر است.1»
در خلال اعمال غدير به برخى از اين فضيلتها اشاره خواهد شد.
5- چرا اين حجم از اعمال را، با آن همه فضيلت، براى روز غدير قرار دادهاند؟ امام صادق (علیه السلام ) در پاسخ بدين پرسش مى فرمايد: «اعظاما ليومك؛2 تا با اين اعمال روز غدير را بزرگ بدارى
اين سخن امام ششم(علیه السلام) دو حقيقت را آشكار مى سازد: يكى اينكه بايد روز غدير را بزرگ داشت و ديگر اينكه بزرگداشت غدير با انجام دادن اعمال ويژه اين روز تحقق مى يابد.
افطارى دادن
در ميان اعمال روز غدير افطارى دادن به مؤمن جايگاهى والا دارد. بر اساس روايات در اين عمل فضيلتى بزرگ نهفته است. امام على(علیه السلام) مى فرمايد: من افطر مؤمنا فى ليلة فكأنما افطر فئاما...
كسى كه مؤمن روزهدارى رادر غدير افطار دهد، مانند اين است كه ده فئام را افطار داده است. فردى پرسيد: اى اميرمؤمنان(علیه السلام) «فئام» چيست؟ حضرت فرمود: صد هزار پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و صديق و شهيد. آنگاه ادامه داد: پس چگونه خواهد بود فضيلت كسى كه جمعى از مؤمنين و مؤمنات را تكفل كند.
شبيه به اين روايت، حديثى از امام صادق(علیه السلام) نيز نقل شده است .
بر اساس برخى از روايات امام رضا(علیه السلام) در روز غدير گروهى را براى افطار نزد خود نگاه داشت .
برادر شدن
روز ولايت روز برادرى است و روز برادرى روز ولايت است؛ اين دو با يكديگر پيوندى ناگسستنى دارند و حلقه وصلشان ايمان است؛ زيرا از سويى ايمان با ولايت پا مى گيرد و از سوى ديگر اهل ايمان برادر يكديگرند. (انما المؤمنون اخوة )
به همين دليل عقد برادرى يكى از آداب روز غدير شمرده شده است. اين عقد به صورت زير است : يكى از دو نفر دست راست خود را بر دست راست ديگرى مى گذارد و مى گويد:
و اخيتك فى الله و صافيتك فى الله و صافحتك فى الله و عادهت الله و ملائكته و رسله و انبيائه و الائمة المعصومين(علیه السلام) على أنى إن كنت من اهل الجنة و الشفاعة و أذن لى بأن أدخل الجنة لا ادخلها الا و أنت معى.
با تو در راه خدا برادر مى شوم؛ با تو در راه خدا راه صفا و صميميت در پيش مىگيرم؛ با تو در راه خدا دست مى دهم و با خدا، ملايكه، كتابها، فرستادگان و پيامبرانش و ائمه معصومين(علیه السلام) عهد مى بندم كه اگر از اهل بهشت و شفاعت شده، اجازه ورود به بهشت يافتم، داخل آن نشوم مگر آنكه تو با من همراه شوى.
آنگاه ديگرى مى گويد: قبلت؛ يعنى، قبول كردم. سپس مى گويد: اسقطت عنك جميع حقوق الاخوة ما خلا الشفاعة و الدعاء و الزيارة؛ جز شفاعت و دعا و زيارت، همه حقوق برادرى را ساقط كردم .
بيرازى جستن
امام صادق(علیه السلام) فرمود: تبرى إلى الله عز و جل ممن ظلمهم حقهم ؛ در روز غدير از كسانى كه به اهل بيت(علیه السلام) ستم كردند بيزارى مى جويى.
پوشيدن لباس پاكيزه و نو
امام صادق(علیه السلام) فرمود: يحب ... أن يلبس المؤمن انظف ثيابه و افخرها ؛ در روز غدير لازم است مؤمن پاكيزه ترين و فاخرترين لباس خود را بپوشد. مرحوم ميرزا جواد آقا تبريزى اين عمل را از مستحبات مؤكد غدير مى شمرد .
تبريك و تهنيت
تبريك و تهنيت از برجسته ترين آداب هر عيدى است. در اسلام نيز سنت تبريك و تهنيت در عيد غدير جايگاهى ويژه يافته است. پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) بر تبريك گفتن در اين تأكيد مى ورزيد و به مردم مى فرمود: هنئونى هنئونى؛ به من تهنيت بگوييد، به من تهنيت بگوييد.
امام صادق(علیه السلام) شيوه تهنيت گفتن در روز غدير را چنين آموزش داده است:
وقتى يكديگر را ملاقات كرديد، بگوييد: الحمدلله الذى اكرمنا بهذا اليوم و جعلنا من الموفين بعهده الينا و ميثاقه الذى واثقنا به من ولاية ولاة امره و القوام بقسطه و لم يجعلنا من الجاحدين و المكذبين بيوم الدين .
سپاس خداى را كه ما را به اين روز گواهى داشت و ما را از مؤمنان و كسانى قرار داد كه به پيمان و ميثاقى كه در باره واليان امرش و بر پا دارندگان قسط و عدالتش از ما گرفته است وفا كرديم و ما را از انكاركنندگان و تكذيبكنندگان رستاخيز قرار نداد.
امام رضا(علیه السلام) فرمود كه، هنگام برخورد با يكديگر بگوييد:
الحمدلله الذى جعلنا من المتمسكين بولاية اميرالمؤمنين(علیه السلام)
سپاس خداى را كه ما را از تمسككنندان به ولايت اميرمؤمنان (علیه السلام) قرار داده است.
تبسم
امام رضا(علیه السلام) فرمود: ... و هو يوم التبسم فى وجوه الناس من اهل الايمان فمن تبسم فى وجه اخيه يوم الغدير نظر الله اليه يوم القيامة بالرحمة و قضى له الف حاجة و بنى له فى الجنة قصرا من در بيضاء و نضر وجهه ...
روز غدير روز تبسم به روى مؤمنين است. كسى كه در اين روز به روى برادر مؤمنش تبسم كند، خداوند، در روز قيامت، نظر رحمت به او مى افكند، هزار حاجتش را برآورده ساخته و قصرى از در سفيد برايش بنا مى كند و صورتش را زيبا مى سازد.
توسعه زندگى
در روز غدير، بايد چهره زندگى عوض شود. همه بايد بكوشند برنامه عادى زندگى خود را بر هم زده و آن را با رفتارهايى سخاوتمندانه تر و نشاط انگيزتر بيارآيند تا همگان در همه جا طعم شيرين عيد را بچشند و رايحه دل انگيز آن را استشمام كنند. يقينا در صدر توسعه دادن زندگى توسعه مالى قرار دارد. امام رضا(علیه السلام ) فرمود: هو اليوم الذى يزيد الله فى مال من عبدالله و وسع على عياله و نفسه و اخوانه... .
روز غدير روزى است كه خداى متعال در مال كسى كه خدا را عبادت كند و بر خانواده، خويشتن و برادران ايمانى اش توسعه دهد فزونى پديد مى آورد.
جشن گرفتن
امام رضا(علیه السلام) در عيد غدير احوال كسان و اطرافيان خود را تغيير داد و وضع تازه اى در آنان ايجاد كرد .
حمد كردن
پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: يكى از سنتها اين است كه مؤمن، در روز غدير، صد بار بگويد:الحمدلله الذى جعل كمال دينه و تمام نعمته بولاية اميرالمؤمنين على بن ابيطالب(علیه السلام)
دعا
معصومان(علیهم السلام) پيروانشان را به دعا در روز غدير سفارش كرده اند. دعاهاى ويژه اين روز عبارت است از:
1ـ دعايى كه با اين جمله آغاز شده است: اللهم انك دعوتنا إلى سبيل طاعتك... .
2ـ دعايى كه در آغاز اين عبارت ديده مىشود:
اللهم انى اسئلك بحق محمد نبيك و على وليك و الشأن و القدر الذى خصصتهما دون خلقك... . اين دعا در مفاتيحالجنان ذكر شده است .
3ـ دعايى كه با اين جمله آغاز شده است:
اللهم بنورك اهتديت و بفضلك استغنيت ... .
به بحارالانوار، ج 95، ص 318 مراجعه شود.
ديد و بازديد
ديد و بازديد يكى از آداب روزهاى عيد و شادى است. اين سنت مردم را شادابتر و نام و ياد عيد را در دل و ذهنشان ريشهدارتر مىكند. اسلام همين سنت را براى عيد غدير در نظر گرفته و آن را مورد تأكيد قرار داده است.
امام رضا(علیه السلام) فرمود: من زار مؤمنا ادخل الله قبره سبعين نورا و وسع فى قبره، و يزور قبره كل يوم سبعون الف ملك يبشرونه بالجنة .
كسى كه در روز غدير به ديدار مؤمنى برود خداوند هفتاد نور بر قبر او وارد و قبرش را وسيع مى سازد؛ هر روز هفتاد هزار فرشته قبرش را زيارت كرده، به او بشارت بهشت مى دهند.
شايسته است اين سنت در روز غدير، كه بزرگترين عيدهاست، اجرا شود تا علاوه بر احياى روز غدير رشته هاى الفت و مودت ميان مردم محكمتر شود.
روزه
روزه در روز غدير، بسيار مستحب است و فضيلتى استثنايى دارد.
امام على(علیه السلام) فرمود: إذا اخلص المخلص فى صومه لقصرت ايام الدنيا عن كفائته .
اگر بنده مخلصى در روزه اين روز اخلاص داشته باشد، همه روزهاى دنيا توان برابرى با آن را ندارد؛ به عبارت ديگر، اگر كسى تمام روزهاى دنيا زنده باشد و همه را روزهدار سپرى كند، ثوابش كمتر از ثواب روزه اين روز خواهد بود.
نخستين جانشين راستين رسول خدا همچنين فرمود: ... و جعل الجزاء العظيم كفاءة عنه .
... خداوند در برابر روزه عيد غدير پاداشى بزرگ نهاده است. امام صادق(علیه السلام) يارانش را به اين امر تشويق مى كرد و مى فرمود:
إنى احب لكم أن تصوموه... .
من دوست دارم شما اين روز را روزه بگيريد.
آن بزرگوار همچنين مى فرمود: صيام يوم غدير خم يعدل عندالله فى كل عام مائة حجة و مائة عمرة مبرورات متقبلات .
روزه روز غدير خم نزد خداوند،در هر سال، برابر با صد حج و صد عمره مقبول است.
پيرامون روزه غدير روايت بسيار وارد شده آنچه ذكر شد از باب نمونه بود.
زيارت
يكى از اعمال روز غدير زيارت اميرمؤمنان على(علیه السلام) است.
زيارت آن حضرت(علیه السلام) به دو صورت ممكن است:
1- زيارت در حرم مطهر
امام رضا(علیه السلام) به احمد بن محمد بنابى نصربزنطى فرمود: اى فرزند ابونصر، هر كجا بودى در روز غدير كنار قبر اميرمؤمنان(علیه السلام) حاضر شو! همانا خداوند در اين روز گناه شصت سال مرد و زن مؤمن را مى آمرزد.
بدرستى كه پروردگار در اين روز دو برابر آنچه در ماه رمضان شب قدر و شب عيد فطر آزاد مى كند، مى رهاند .
شيوه زيارت آن حضرت را از امام هادى(علیه السلام) مرحوم شيخ عباسى قمى(ره) در مفاتيح الجنان روايت كرده است .
2- زيارتهاى عمومى اين زيارت، كه به حرم مطهر اختصاص ندارد و ارادتمندان ولايت در همه جا مى توانند از آن بهره گيرند، دو مورد است:
الف. زيارت امين الله ؛
ب. زيارت روايت شده از امام صادق(علیه السلام) .
هر دو زيارت در مفاتيح ذكر شده است.
زينت دادن
آراستن پيكر و آذين بستن خانه، كوچه و بازار، در روزهاى عيد، عملى رايج است. عيدى در ذهن و دل مردم زنده است كه در آن خويش را بيارايند و در و ديوار را آذين بندى كنند.
چون عيد غدير بزرگترين عيد است مردم بايد در آن، بيش از هر عيد ديگر، شادمانى كنند و خود و جامعه را بيارايند. فضيلت اين عمل بسيار است، امام رضا(علیه السلام) فرمود: روز غدير روز زينت است، كسى كه براى روز غدير زينت كند خداوند همه گناهان كوچك و بزرگش را آمرزيده، فرشتگانى به سويش مىفرستد تا حسنات او را بنويسند و تا عيد غدير سال بعد بر درجات او بيفزايند.
اهميت زينت در اين روز چنان است كه امام رضا(علیه السلام) براى گروهى لباسهاى نو، انگشتر و كفش فرستاد .
شادى كردن
امام على(علیه السلام) فرمود: و اظهروا ... السرور فى ملاقاتكم ؛ در برخوردها شادى را آشكار كنيد.
امام صادق(علیه السلام) فرمود: روز غدير روز خوشحالى و شادى است .
شكر گزارى امام على(علیه السلام) فرمود: در روز غدير، خداى را بر آنچه به شما ارزانى داشته( نعمت ولايت) شكر كنيد .
صدقه دادن
روز غدير يكى از مستحبات مؤكد صدقه دادن است. امام على(علیه السلام) فرمود: الدرهم فيه بمائتى الف درهم؛ فضيلت يك درهم ، كه در روز غدير داده شود، با فضيلت دويست هزار درهم برابر است.
صلوات فرستادن
امام صادق(علیه السلام) فرمود: در روز غدير، بر محمد و اهل بيتش صلوات بسيار مى فرستى .
طعام دادن
در روز غدير غذا دادن به مؤمنان اهميت بسيار دارد، امام صادق(علیه السلام) مى فرمايد: و اطعم اخوانك ؛ در روز غدير، برادران دينى ات را اطعام كن.
امام رضا(علیه السلام) در فضيلت اين عمل فرمود: من اطعم مؤمنا كان كمن اطعم جميع الانبياء و الصديقين ؛ كسى كه مؤمنى را در روز غدير غذا دهد مانند فردى است كه تمام پيامبران و صديقين را غذا داده است. اهميت طعام دادن در اين روز به اندازه اى است كه امام صادق(علیه السلام ) روز غدير را روز اطعام طعام خوانده است .
عبادت
امام رضا(علیه السلام) فرمود:
هو اليوم الذى يزيد الله فى مال من عبد فيه... .
غدير روزى است كه خداوند بر مال كسى كه در آن عبادت كند، مى افزايد ... .
عطر زدن
بر اساس برخى از روايات امام صادق(علیه السلام) مؤمنان را به استعمال عطر در روز غدير سفارش كرده است .
عمل صالح انجام دادن
روى ان العمل فيه يعدل ثمانين شهرا و روى انه كفارة ستين سنة .
روايت شده كه كردار نيك در روز غدير، با عمل هشتاد ماه برابرى مى كند؛ و نيز روايت شده كه كردار نيك در اين روز كفاره شصت سال است.
غسل كردن
علماى شيعه بر استحباب غسل در روز غدير اجماع دارند و آن را مستحب مؤكد مى دانند . بهتر اين است كه غسل در اول روز انجام گيرد .
قضاى حوائج مؤمنان
امام صادق(علیه السلام ) فرمود: واقض حوائج اخوانك ؛ در عيد غديرحاجتهاى برادرانت را برآور!
كمك كردن
كمك كردن به ضعيفان و نيازمندان پيام ويژه صاحب غدير براى روز غدير است؛ پيامى كه به فرمان حضرت(علیه السلام ) بايد دهان به دهان به همه مردم ابلاغ شود:
و ليعد الغنى على الفقير و القوى على الضعيف ؛ بايد در روز غدير ثروتمند به تهي دست و توانا به ناتوان كمك كند.
گذشت و آشتى كردن
چشم پوشى از گناه برادران و برقرارى ارتباط دوستانه از ديگر مستحبات روز غدير شمرده شده است .
گشاده رويى
امام على(علیه السلام) فرمود: و اظهروا البشر فيما بينكم ؛ با يكديگر با گشادهرويى برخورد كنيد.
مساوات
امام على(علیه السلام) فرمود: و ساووا بكم ضعفائكم ؛ ميان خويش و ضعيفان مساوات ايجاد كنيد.
مصافحه
امام على(علیه السلام) فرمود: إذا تلاقيتم فتصافحوا بالتسليم ؛ وقتى در روز غدير يكديگر را ملاقات كرديد به هم دست بدهيد و سلام كنيد.
مهربانى و عطوفت كردن
امام على(علیه السلام) فرمود: و التعاطف فيه يقتضى رحمة الله و عطفه... .
با يكديگر عطوفت و مهربانى كردن در روز غدير، موجب رحمت و عطوفت خداى متعال خواهد شد .
مهمان كردن امام رضا (علیه السلام) در روز غدير گروهى را براى افطار نزد خود نگاه داشت .
نماز
1- نماز شب عيد غدير
اين نماز دوازده ركعت است. هر دو ركعت يك تشهد دارد و در پايان ركعت دوازدهم بايد سلام داد. در هر ركعت، بعد از سوره حمد توحيد ده بار و آيةالكرسى يك بار خوانده مى شود. در ركعت دوازدهم بايد هر يك از حمد و سوره را هفت بار خواند و اين ذكر را ده بار در قنوت تكرار كرد: لا اله الا الله وحده لا شريك له، له الملك و له الحمد يحيى و يميت و يميت و يحيى و هو حى لا يموت بيده الخير و هو على كل شى قدير. در دو سجده ركعت آخر، اين ذكر ده بار خوانده مى شود: سبحان من احصى كل شى علمه سبحان من لا ينبغى التسبيح الا له سبحان ذى المن و النعم سبحان ذى الفضل و الطول سبحان ذى العز و الكرم اسألك بمعا قد العز من عرشك و منتهى الرحمة من كتابك و بالاسم الاعظم و كلماتك التامة ان تصلى على محمد رسولك و اهل بيته الطيبين الطاهرين و ان تفعل بى كذا و كذا [به جاى كذا و كذا حاجت خود را ذكر كند] و سپس بگويد انك سميع مجيب .
2- نماز روز عيد غدير
نيم ساعت پيش از ظهر غدير، دو ركعت نماز مستحب است. در هر ركعت بعد از حمد، سورههاى توحيد، قدر و آيةالكرسى ده بار خوانده مى شود .
3- نماز مسجد غدير
امام صادق(علیه السلام) فرمود: يستحب الصلاة فى مسجد الغدير ؛ نماز در مسجد غدير مستحب است.
نيكى و احسان
امام على(علیه السلام) فرمود: تباروا يصل الله الفتكم و البر فيه يثمر المال و يزيد فى العمر .
به يكديگر نيكى كنيد كه خداوند الفت ميان شما را پايدار مى سازد و نيكى در اين روز موجب افزايش مال و عمر مى شود.
امام صادق(علیه السلام) فرمود: ... و اكثر برهم .
... در روز غدير به برادران ايمانى، بسيار نيكى كن.
وام گرفتن براى كمك به ديگران
امام على(علیه السلام) فرمود: من استدان لإخوانه و أعانهم فأنا الضامن على الله إن ابقاه قضاه و إن قبضه حمل عنه .
كسى كه وام بگيرد تا به برادران مؤمنش كمك كند از سوى خدا ضمانت مى كنم كه اگر او را زنده نگه داشت، بتواند وامش را بپردازد و اگر نگه نداشت، آن دين از دوش او برداشته شود .
توجه به دو نكته آشكار مى سازد كه چگونه روز غدير روزى ويژه به شمار آمده، كمك كردن به ديگران در آن عملى بسيار مهم است.
الف) هر چند وام گرفتن از نظر شرع كار چندان مرغوبى نيست، ولى اين كار براى كمك به ديگران مستحب قرار داده شده است.
ب) اسلام حقالناس را بسيار مهم شمرده است، ولى در روايت آمده كه اگر وام گيرنده توفيق حيات نيافت، خداوند حق مالى قرضدهنده را از دوش او برمى دارد.
هديه دادن
امام على(علیه السلام) فرمود: هبو ـ أو هيئوا ـ لاخوانكم و عيالكم عن فضله ؛ از آنچه خداى متعال بر شما ارزانى داشته، به خانواده و برادرانتان ببخشيد .
نيز فرمود: تهادوا نعم الله كما مناكم نعمتهاى خداوند را به يكديگر هديه كنيد همان طور كه به شما عطا فرموده است. امام رضا(علیه السلام) فرمود: أفضل على اخوانك فى هذا اليوم ؛ در اين روز بر برادرانت بخشش كن.
امام رضا(علیه السلام) در اين روز براى خانواده گروهى از اصحاب غذا، گندم، لباسهاى نو و حتى انگشتر و كفش فرستاد .
همايش
گردهمايى يكى از اعمال و احكام روز غدير است. اين دستور الهى ـ سياسى در راستاى تقويت ارتباط با ولايت و رهبرى الهى و پايبندى به لوازم آن صادر شده است
على(علیه السلام) فرمود: ... واجمعوا يجمع الله شملكم ؛ در روز غدير، گرد هم آييد تا خداوند امورتان را از نابسامانى و پراكندگى برهاند.
جستجو
دیگر سایت های موسسه
