روش تحقيق و ترجمه كتاب سليم‏

تنظيم متن عربى كتاب سليم و پاورقى‏ها و استخراج مدارك احاديث و آماده سازى فهرستها، طى مراحلى انجام گرفته كه در اين بخش با اشاره به كيفيت انعكاس آن در ترجمه حاضر، توضيح داده مى‏ شود.

مقابله نسخه‏ ها و تنظيم متن‏

از ميان 24 نسخه خطى موجود از كتاب سليم، چهارده نسخه براى مقابله انتخاب شد كه هر يك از آنها داراى جهات ترجيحى از لحاظ قدمت و صحّت و امور فنّى ديگر بوده است.

نسخه‏ هايى كه انتخاب شده‏اند، طبق شماره‏گذارى در اين ترجمه از اين قرار است:
از نوع «الف» دو نسخه: 5 و 6.
از نوع «ب» شش نسخه: 15، 16، 17، 18، 19، 24.
از نوع «ج» پنج نسخه: 35، 36، 38، 41، 42.
از نوع «د» يك نسخه: 44.

متن اين چهارده نسخه با يك ديگر مقابله شد و موارد اختلاف آنها در يك نسخه دست نويس ثبت گرديد. سپس متن عربى صحيح و كامل كتاب از بين آنها استخراج گرديد و اختلاف نسخه ‏ها در پاورقى‏ها درج شد. البته در مواردى به نسخه‏هاى ديگر هم مراجعه شد و از آنها نيز براى رفع كامل مشكلات متن كمك گرفته شد. ترجمه فارسى حاضر از روى اين متن مقابله شده انجام گرفته است.

پاورقى‏ها و محتواى آن‏

در پاورقى‏هاى متن كتاب، مطالب از چند موضوع خارج نيست:
1. بيان كيفيت اختلاف نسخه‏ها از نظر زياده و نقيصه و اختلاف عبارات و كلمات كه در ترجمه فارسى فقط مواردى كه اختلاف نسخه داراى معناى تازه‏اى باشد در پاورقى آورده مى‏شود. در اشاره به نسخه‏ها هم بجاى ذكر هر يك از 14 نسخه، فقط به انواع چهارگانه «الف»، «ب»، «ج» و «د» اشاره خواهد شد.
2. ذكر عين عبارات از مداركى كه حديث سليم را نقل كرده‏اند و حامل اضافه يا تغييرى است كه معناى تازه‏اى در بر دارد.
3. آدرس آيات قرآنى موجود در متن.
4. شرح و توضيح جملاتى كه نوعى ابهام در الفاظ يا معانى آن وجود دارد.
5. معرّفى بعضى اشخاص كه نامشان در متن آمده و شناخت آنان لازم است.
6. توضيحات لازم در موارد سؤال انگيز.
7. از آنجا كه قطعه‏هاى تاريخى بسيارى در متن كتاب بصورت اشاره آمده، آن موارد مورد تحقيق قرار گرفت و با استفاده از مدارك معتبر تفصيل آنها در پاورقى‏ها آورده شد. در اين موارد، از زحمات دو عالم بزرگ علامه مجلسى و علامه امينى در دو كتاب گرانقدر بحار الانوار و الغدير حد اكثر استفاده شده است.

عنوان احاديث‏

در ابتداى هر حديث، عنوانى در چند سطر با عرض كمتر قرار داده شد كه شامل دو مطلب است:
1. شماره حديث، كه از 1 تا 48 مربوط به قسمت اصلى كتاب است و بين همه نسخه‏ ها مشترك است، و از 49 تا 70 مربوط به احاديث نوع «ج» است، و از 71 تا 93 احاديثى است كه از كتب و مدارك حديثى استخراج شده و بعنوان مستدرك آورده است. البته حديثهاى 92 و 93 پس از چاپ متن عربى يافت شده كه در چاپ بعدى متن عربى اضافه خواهد شد.
2. فهرستى از عنوان‏هاى اصلى و فرعى هر حديث، كه براى اطلاع از محتواى حديث در اوّل آن ذكر شده است.
براى سهولت در مطالعه و درك عميق‏تر مطالب، متن هر حديث نيز به چند قسمت جداگانه تقسيم شده و براى هر قسمت عنوانى حاكى از مطالب آن قرار داده شد.

مدارك احاديث‏

از آنجا كه كتاب سليم بعنوان اوّلين مدرك اسلامى مطرح است، استخراج احاديث آن از مدارك بمعناى يافتن مداركى است كه مؤلفين آنها به كتاب سليم بعنوان يك مدرك استناد كرده‏اند. در نتيجه جمع آورى اين مدارك چند فايده در بر خواهد داشت:
1. شناخت كسانى كه به سليم و احاديث او اعتماد كرده‏اند.
2. روشن شدن توجه علما و محدّثين به سليم و كتاب او و احاديثش.
3. محكم شدن اصل كتاب با ذكر كسانى كه به نسخه‏هاى آن مراجعه كرده‏اند.
در استخراج احاديث كتاب از مدارك اسلامى سه مرحله انجام شده كه در آخر هر حديث منعكس است:
1. استخراج مواردى كه مستقيما از نسخه كتاب سليم نقل كرده‏اند.
2. استخراج مواردى كه با سند متّصل به سليم بدون تصريح به كتابش نقل كرده‏اند.
3. استخراج احاديث سليم از مواردى كه از غير سليم نقل شده، تا مؤيّدى براى كتاب باشد.

فهرستها

در متن عربى كتاب 12 فهرست تدوين شده كه مهمترين و مفصّلترين آنها فهرست موضوعى است و بوسيله آن براحتى مى‏توان تمام مطالب كتاب را بدست آورد.

در ترجمه فارسى، با در نظر گرفتن كيفيت استفاده مطالعه‏ كنندگان، از بعضى فهرستها صرف نظر شد و فقط فهرستهاى زير تدوين گرديد:
1. فهرست آيات قرآن.
2. فهرست اعلام.
3. فهرست قبائل و طوائف و گروهها.
4. فهرست اماكن.
5. فهرست وقايع و روزهاى مهم.
6. فهرست ادعيه.
7. فهرست اشعار.
8. فهرست منابع و مآخذ تحقيق.
9. فهرست مطالب كتاب.

با اين اميد كه ترجمه حاضر گامى ديگر در راه احياى كتاب سليم بعنوان اوّلين ميراث علمى شيعه بحساب آيد و براى فارسى زبانان مايه آگاهى بيشتر از تاريخ و معارف تشيّع باشد.