رسول خدا فرمود: «هر که من مولاى اویم این (على) مولاى اوست. خدایا دوستبدار آنکه او رادوست بدارد و دشمن دار هر که او را دشمن دارد.»
شیعه ماهیت حادثه غدیر خمو سخنان پیامبر اکرم(ص) را نصى صریح و قاطع بر امامت حضرت على(ع) مى داند. در نگاه شیعیان، قرائن و شواهد به گونه اى است که هرگز نمى توان تنها دوستى و محبت على(ع) را رهاورد غدیر دانست. البتّه شیعه ادله بى شمار دیگرى نیز دارد. دلیل ها و قرائنى که بر درستى دیدگاه شیعه در مسأله غدیر گواهى مى دهد، عبارت است از:
1- معناى ولایت: لغت شناسان کلمه ولایت را سرپرستى، عهده دارى امور، سلطه، استیلاء، رهبرى وزمامدارى معنا کرده اند. معناى این کلمه و برخى از مشتقاتش در کتابهاى لغت اهل سنت چنین است: الف) المفردات: «وِلایت یعنى یارى کردن و وَلایت یعنى، زمامدارى وسرپرستى امور و گفته شده است که وِلایت و وَلایت مانند دِلالت و دَلالت است و حقیقتآن «سرپرستى» است. ولى و مولى نیز در همین معنا به کار مى رود.»1
ب) النهایه: «ولىّ یعنى یاور... و هر کس امرى را بر عهده گیرد، مولى و ولىّ آن است و از همین قبیلاست، حدیث «من کنت مولاه فعلى مولاه...؛ و سخن عمر که به على(ع) گفت: تو مولاى هرمؤمنى شدى؛ یعنى ولىّ مؤمنان گشتى.»2
ج) الصحاح فى لغه العرب: «... هر کس سرپرستى امور کسى را به عهده گیرد، ولىّ او است.»3
د) معجم مقاییس اللغه: «... هر کس زمامامر دیگرى را به عهده گیرد، ولىّ او است.»4 با این سخن لغت شناسان، چگونه مى توان «من کنت مولاه فعلى مولاه» را به معناى «دوستى» صرف دانست و سرپرستى اجتماعى وزمامدارى را از آن جدا ساخت؟! مگر نه این است که «ابن اثیر»، لغت شناس معروف، تصریح مى کند کلمه «مولى» در روایت پیامبر «من کنت مولاه فعلىّ مولاه» و نیز سخن عمر درمعناى سرپرستى به کار رفته است؟
2- خطاب تند و قاطع پروردگار: اگر حادثه غدیر صرفاًبراى اعلام دوستى حضرت على(ع) بود، آن قدر اهمیت نداشت که خداوند به پیامبرش بگویداگر آن را ابلاغ نکنى، رسالت الهى را انجام نداده اى. خداوند مى فرماید: «یاایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک و ان لم تفعل فما بلغت رسالته واللّه یعصمک منالناس ان اللّه لایهدى القوم الکافرین»{5 این اخطار شدید اللحن به خوبى نشان مى دهد که مسأله از این حرفها بالاتر است. البته محبت امیرالمؤمنین(ع) جایگاهى والا دارد و یکى از نشانه هاى ایمان است؛ ولى در این خطبه تنها «ولایت محبت» مرادنیست.
3- ایمنى بخشیدن پروردگار: در آیه یاد شده خداوند پیامبر را ایمنى خاطرمى بخشد و مى فرماید: خداوند تو را در مقابل توطئه هاى مردم محافظت مى کند؛ {واللّه یعصمک من الناس}. این امر نشان مى دهد مأموریت غدیر مسأله اى مهم بود وپیامبر(ص) بیم داشت برخى بر اثر هواهاى نفسانى به مقابله با آن برخاسته، توطئهکنند؟ آیا فقط اعلام دوستى حضرت على(ع) چنین خوفى پدید مى آورد؟
4- گزینش مکان: پیامبر(ص) جحفه را که مکان انشعاب مسافران است، انتخاب کرد تا همگى قبل از انشعابدر سخنرانى آن حضرت حضور داشته باشند. افزون بر این، دستور داد کسانى که از آن مکان گذشته اند، برگردند، و صبر کرد تا عقب ماندگان از راه برسند. همچنین دستور دادشاهدان به غایبان اطلاع دهند و این {نبأ عظیم} را به گوش همگان برسانند. اینامور نشان مىدهد مسأله براى امّت اسلامى فوق العاده مهم و حیاتى است؟ آیا عاقلانهاست که پیشواى بزرگ مسلمانان در واپسین سخنرانىاش حج گزاران خسته و کوفته را گردآورد و با این تأکیدات فراوان همه را به دوستى على(ع) فرا خواند.
5- نزول آیهاکمال: پس از اجراى این مأموریت، آیه }«الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتىو رضیت لکم الاسلام دینا{ً» فرود آمد. این امر نشان مى دهد مسأله از صرف محبتبالاتر بود. آیا مى توان گفت: فقط با دوستى حضرت على(ع) - نه رهبرى و پیشوایى آنحضرت - دین کامل مى شود و خداوند اسلام را مى پسندند؟! از سوى دیگر، اگر مسأله فقطدوستى و مودّت بود، قبلاً درباره آن آیه نازل شده، از این جهت نقصى در دین وجودنداشت. آیه {قل لا اسألکم علیه اجراً الا الموده فى القربى ،6 پیشتر فرود آمده بود. پس آیه اکمال پیامى دیگر دارد.
6- پیامبر(ص) در آن حادثه، به مسائل اعتقادىاستشهاد و در کنار آنها مسأله ولایت را مطرح کرد.
7- پیامبر(ص) عترت را در کنارقرآن «ثقل اصغر» معرفى کرد.
8- پیامبر(ص) فرمود: قرآن و عترت از یکدیگر جدانمى شوند و امت باید به هر دو چنگ زند. آیا صرف دوست داشتن قرآن کافى است یا بایداز آن پیروى کرد و آن را پیشواى خود دانست؟ وحدت سیاق نشان مىدهد در مورد اهلبیت(ع) نیز باید همینگونه رفتار کرد و آنان را سرمشق و پیشواى عملى خود قرار داد
9-پیامبر(ص) به مسأله ایفاى رسالت و سپس «اولویت» خود بر مؤمنان انگشت مى گذارد وبلافاصله مسأله ولایت را طرح مى کند.
10- پیامبر(ص) مسأله ولایت را سه یا چهار بارتکرار مى کند. این همه تأکید براى چیست؟
11- پیامبر(ص) بعد از این حادثه فرمود: «اللّه اکبر» بر اکمال دین و اتمام نعمت و خشنودى خدا به رسالت من و ولایت على «بعداز من».7 نکته مهم در اینجا آن است که اگر مقصود از «ولایت» محبت باشد، قید «بعداز من»، زائد مى شود؛ زیرا محبت حضرت على(ع) به پس از مرگ پیامبر(ص) مقید نیست وبسیار مسخره مى نماید، اگر منظور پیامبر(ص) آن باشد که بعد از رحلت من على را دوستبدارید؛ چون محبت على(ع) با حیات پیامبر(ص) قابل جمع است. پس رهبرى امام على(ع) مراد است؛ زیرا وجود دو پیشوا در یک زمان و در عرض هم ممکن نیست.
12- بعد از اینماجرا، مردم با حضرت على(ع) بیعت کردند؛ مگر دوستى بیعت دارد؟ بیعت در لغت به معناى التزام به پیروى است. حتى ابوبکر و عمر نیز با آن حضرت بیعت کرده، گفتند}«بخّبخّ لک یا على، اصبحت مولاى و مولى کل مؤمن{.8
13-همه حاضران در آن جلسه، ازخطابه پیامبر(ص) مسأله «امامت و پیشوایى حضرت على(ع)» را فهمیدند. بلافاصله «حسانبن ثابت انصارى» از پیامبر(ص) اجازه گرفته، اشعارى زیبا سرود و در یکى از ابیات آناز زبان پیامبر(ص) چنین گفت }قم یا على فانّنى رضیتک من بعدى اماماً وهادیاً{ اى على، برخیز. خرسندم که تو بعد از من امام و هادى باشى. رسول خدا(ص) دربرابر این شعر سکوت کرد. سکوت و عدم مخالفت پیامبر(ص) در برابر یک سخن یا رفتار،نزد همه مسلمانان حجت است. بنابراین، اگر مسأله غدیر معنایى جز امامت داشت،پیامبر(ص) سخنان «حسان بن ثابت» را تأیید نمىکرد و او را تشویق نمى فرمود. از سوىدیگر، چنانچه مراد رسول خدا امامت نبود، باید دیگر مسلمانان لب به اعتراض مى گشادندو حسان بن ثابت را از چنین برداشتى باز مى داشتند.
14- نکته بسیار جالب توجه دیگر،مسأله «جابر بن نضر» یا «حارث بن النعمان الفهرى» است. در روایت چنین مىخوانیم: این فرد، پس از انتشار سخن پیامبر(ص) در غدیر خم، نزد پیامبر(ص) آمد و عرض کرد: «اى محمد، از جانب خدا به ما گفتى شهادت دهیم که جز خداى یگانه پروردگارى نیست و شهادت دهیم که تو پیامبر خدایى و نماز بخوانیم و روزه بداریم و حج انجام دهیم و زکات بپردازیم. ما نیز همه اینها را پذیرفتیم؛ ولى به این حد بسنده نکردى، پسر عمویت رابر ما برترى دادى و گفتى: «هر که من مولاى اویم، على مولاى او است». اکنون بگو اینسخن را از پیش خود گفتى، یا از جانب خدا؟ پیامبر(ص) فرمود: سوگند به آن که جز اوخدایى نیست، این مطلب از سوى خداوند است. در این هنگام، به سوى اسبش شتافت و گفت: خدایا، اگر آنچه محمد(ص) مى گوید حق است، بر ما سنگ ببار یا ما را به عذابى دردناک گرفتار ساز! هنوز به اسب خود نرسیده بود که سنگ بر سرش بارید؛ بر زمین افتاد ودرگذشت. آنگاه این آیه نازل شد }«سأل سائل بعذاب واقع، للکافرین لیس له دافع، من اللّه ذى المعارج.{ 9 چه چیز در سخن پیامبر(ص) نهفته بود که آن مرد خیره سربرآشفت؟ آیا صرف دوستى، این همه لجبازى پدید مى آورد؟ مسلماً مسأله فراتر از اینبود؛ زیرا این شخص با على دشمنى مى ورزید و مى دید با این واقعه باید عمرى تحتفرمان وى قرار گیرد. پس از سر بىخردى و کبر و کژاندیشى، مرگ و عذاب را بر ولایت مولاى متقیان ترجیح داد.10
15- نکته مهم دیگر آن که، خود امیرمؤمنان در روز «شورا»،براى اثبات امامت خود، به حادثه غدیر استناد کرد. عامربن واثله مى گوید: «در روزشورا با على(ع) کنار در خانه ایستاده بودم و شنیدم که حضرت(ع) به آنان فرمود: براى شما دلیلى مى آورم که هیچ کس نمى تواند بر آن خدشه وارد کند. سپس فرمود: اى جماعت! - آیا در میان شما کسى هست که پیش از من به یگانگى خداوند ایمان آورده باشد؟ گفتند: نه. - آیا در بین شما کسى برادرى چون جعفر طیّار که با ملائک پرواز مى کند، دارد؟گفتند: نه. - آیا کسى از شما عمویى چون حمزه، شمشیر خدا و رسول خدا(ص)، دارد؟گفتند: نه. - آیا کسى از شما همسرى چون فاطمه(س) دختر پیامبر(ص) و سرور زنان اهل بهشت دارد؟ گفتند: نه. - آیا کسى از شما فرزندانى مانند حسن و حسین دو سرور جوانان اهل بهشت دارد؟ گفتند: نه. - آیا کسى از شما هست که به دستور قرآن پیش از نجوا باپیامبر(ص) صدقه داده باشد؟ گفتند: نه. - آیا در میان شما جز من کسى هست که پیامبر(ص) دربارهاش فرموده باشند: {من کنت مولاه فعلىٌ مولاه، اللهم وال منوالاه و عاد من عاداه وانصر من نصره، لیبلّغ الشاهد الغائب ؟ }گفتند: نه.11
16- پساز اعلام ولایت امیرمؤمنان(ع)، پیامبر(ص) چنین دعا کرد: «اللهم وال من والاه، و عادمن عاداه و احبّ من احبه...؛ خدایا! آنکه على را به ولایت برگزیند، تو ولى اش باشو آن که با او به عداوت در آید، با او دشمنى کن و دوست بدار آن که على را دوستدارد....»اکنون به خوبى روشن مى شود، اگر مقصود از ولایت محبت و دوستى باشد،دعاى بعدى پیامبر«و احبّ من احبّه» تکرار و لغو مى شود. بنابراین، وجود هر دوسخن نشان مى دهد اینها دو موضوع متفاوتند و ولایت چیزى برتر از محبت است؛ هر چنددوستى ولىّ از لوازم ولایت به شمار مى آید. مسلمانان بعد از پیامبر اکرم(ص) به فرقه هاى مختلف تقسیم شدند. هر گروهى راهى خاص برگزید و تعالیم اسلام را طبق ذوق وسلیقه و تمایلات خویش تفسیر کرد. ما با مراجعه به گفته هاى پیامبر(ص) و قرآن کریمدر پى راه مى گردیم. راستى در این جنجال و هیاهو باید چه راهى برگزید و تعالیم دینرا از چه کسى فرا گرفت؟ با کمى تحقیق، در مى یابیم پیامبر اکرم(ص) مردم را درسردرگمى رها نساخته و براى آنان راهى را مشخص کرده است. آن حضرت فرمود «من دو چیزگرانبها در بین شما مى گذارم: قرآن و اهل بیت.» این کلام نورانى نشان مى دهد پس ازپیامبر باید در پى اهل بیت حرکت کرد تا در پیچ و خم افکار و عقاید و راه هاى گوناگون، اسیر گمراهى نشد.
توصیه ما آن است، با مراجعه به کتابهاى مستند و مفید،در این زمینه به تحقیق بپردازید تا حقیقت آشکار شود. در این مسیر مى توانید ازکتابهاى زیر استفاده کنید. - احقاق الحق، علامه شهید تسترى - عبقات الأنوار،میرحامد حسین - الغدیر، علامه امینى - راه ما، راه و روش پیامبر ما، علامه امینى،ترجمه: موسوى همدانى - شیعه در اسلام، علامه طباطبایى - حقجو و حق شناس (ترجمه المراجعات)، علامه سید شرفالدین، ترجمه محمد رضا امامى - شبهاى پیشاور، سلطانالواعظین شیرازى - همراه با راستگویان، تیجانى سماوى، ترجمه: سید محمد جواد مهرى - عبداللّه بن سبا، ج 1 - 3، علامه عسکرى - نقش ائمه در احیاى دین، ج 1 - 15، علامهعسکرى - یکصد و پنجاه صحابى ساختگى، علامه عسکرى - نقش عایشه در تاریخ اسلام، علامه عسکرى - امامت و رهبرى، شهید مطهرى - اندیشه هاى اسلامى در دیدگاه دو مکتب (ترجمه معالم المدرستین)، ج 1 - 2، علامه عسکرى، ترجمه: دکتر جلیل تجلیل - بررسى مسائل کلى امامت، ابراهیم امینى - شیعه پاسخ مى گوید، سید رضا حسینى نسب - فریب، صالح الوردانى - خاطرات مدرسه، سید محمد جواد مهرى - سیرى در صحیحین، محمد صادق نجمى- آنگاه هدایت شدم، تیجانى سماوى، ترجمه: سید محمد جواد مهرى - اهل سنت واقعى کیست؟،تیجانى سماوى، ترجمه: سید محمد جواد مهرى - از آگاهان بپرسید، تیجانى سماوى، ترجمه: سید محمد جواد مهرى - اهل بیت، کلید مشکلها، تیجانى سماوى، ترجمه: سید محمد جوادمهرى
:پى نوشتها
1. المفرداتالراغب، ص 570.
2. النهایه، لابن اثیر، ج 5، ص227.
3. الصحاح فى لغه العرب، ج 6، ص 2528. 5. معجم مقاییس اللغه، ج 6، ص 141.
4. معجم مقاییس اللغه، ج 6،ص 141.
5. مائده67
6. شورى/23
.7 شواهد التنزیل حسکانى، ج 1، ص 201 و 204؛ ینابیع الموده، قندوزى، ج 1، ص 347.
.8 البدایه و النهایه، ابن کثیر، ج 7، ص 350؛ ذخائر العقبى فى مناقب ذوالقربى، محبالدین طبرى، ج 1، ص 67؛ المناقب، خوارزمى، ص 135.
9. معارج 70(، آیات 3 - 1)
.10 براى آگاهى بیشتر ر.ک: الغدیر - ج 1، ص 246 - 239.
11. براى آگاهى بیشتر ر.ک: الغدیر - ج 1، ص 213 - 159. 13. الغدیر، ج 1 ، ص 11.{V