ولادت
ايشان در سال 1345 هجرى قمرى در شهر شيراز در ميان يك خانواده مذهبى كه به فضائل نفسانى و مكارم اخلاقى معروفند ديده به جهان گشود.
زندگينامه
تصيلات اوليه:
معظم له تحصيلات ابتدايى و دبيرستانى خود را در شيراز به پايان رسانيد.
هوش و حافظه قوى و استعداد سرشار، وى را در محيط مدرسه در رديف شاگردان بسيار ممتاز قرار داده بود و چه بسا در يك سال، دو كلاس را طى مى نمود.
شرايط آن روز ايجاب مى كرد كه اين نوجوان با چنين نبوغ و استعداد فوق العاده، راه دانشگاه را پيش گيرد و اندوخته هاى علمى خود را در طريق كسب درجات ظاهرى به كار اندازد، ولى دست تقدير و عنايات پروردگار جهان و تمايلات باطنى ايشان به شناسايى عميق معارف و حقايق اسلام، توجه اين نابغه نورس را به سوى علوم اسلامى معطوف ساخت- بخصوص كه پس از شهريور سال 1320 شرايط دگرگون گرديد و مدارس و معارف اسلامى از نو رونق گرفت.
حيات علمى:
ايشان در حدود 14 سالگى رسما دروس دينى را در( مدرسه آقا باباخان شيراز) آغاز كردند و در مدت اندكى نيازهاى خود را از علوم: صرف، نحو، منطق، بيان و بديع تأمين نمودند.
سپس توجه خود را به رشته فقه و اصول معطوف ساختند و به خاطر نبوغ فوق العاده اى كه داشتند مجموع دروس مقدماتى و سطح متوسط و عالى را در مدتى نزديك به چهار سال! به پايان رساندند.
در همين سالها گروهى از طلاب حوزه علميه شيراز را نيز با تدريس خود بهره مند مى ساختند.
انتقادها و نظرات معظم له در قم، تدريس و يا اضافه نسبت به متون علمى حوزه ها، آينده درخشان علمى ايشان را قطعى مى ساخت و در محافل علمى و روحانى آن ديار، استعداد، نبوغ، دقت و عمق تفكر معظم له درج مى شد و كسى نمى توانست اين فضيلت خدادادى را انكار كند.
اين ستاره فروزان، در حالى كه هنوز بيش از هيجده سال از عمر شريفش نگذشته بود با فكر نافذ و قلمى روان، حاشيه اى بر( كفاية الأصول) نوشت كه نقاط مبهمى از اين كتاب را روشن مى ساخت.
ايشان در 18 سالگى وارد حوزه علميه قم شدند و قريب پنج سال از جلسات علمى و درس اساتيد بزرگ آن زمان مانند حضرت آية الله العظمى بروجردى و آيات برزگ ديگر- رضوان الله عليهم- بهره گرفتند.
معظم له براى آشنايى با نظرات و افكار اساتيد بزرگ حوزه هاى عظيم شيعه در سال 1369 ه. ق وارد حوزه علميه نجف اشرف گرديد و در آنجا در دروس اساتيد عالى مقام و بزرگى همچون آيات عظام: آقاى حكيم و آقاى خوئى و آقاى عبدالهادى شيرازى و اساتيد برجسته ديگر- قدس الله اسرارهم- شركت جستند.
معظم له در سن 24 سالگى به اخذ اجازه اجتهاد مطلق از محضر دو نفر از آيات بزرگ نجف نائل شدند و حضرت آيت الله العظمى حكيم تقريظ كوتاه و پر محتوايى بر تقريرات ايشان از درس فقه( ابواب طهارت) نوشتند كه بسيار ممتاز است.
اقتباس و استفاضه از فيوض علمى دروس اساتيد نجف همچنان ادامه داشت تا اين كه بر اثر نبود وسايل و امكانات، در ماه شعبان 1370 ه. ق به ايران بازگشتند و در شهر مقدس قم كه آن روز مشتاق رجال علمى بود مأوى گزيدند و در جمعى كه بايد بعدا اثرى بس عظيم به وجود آورند وارد شدند.
حضرت آيت الله العظمى مكارم شيرازى بعد از بازگشت به ايران به تدريس سطوح عالى و سپس خارج اصول و فقه پرداختند و قريب 28 سال است كه حوزه گرم درس خارج ايشان مورد استقبال طلاب و بسيارى از كتب مهم فقهى را پس از تدريس به رشته تحرير درآورده اند.
در حال حاضر حوزه درس خارج ايشان يكى از پرجمعيت ترين دروس حوزه علميه شيعه است و قريب به دو هزار نفر از طلاب و فضلاى عاليقدر از محضر ايشان استفاده مى كنند.
ايشان از آغاز دوران جوانى به تأليف كتاب در رشته هاى مختلف عقايد و معارف اسلامى و مسأله ولايت و سپس تفسير و فقه و اصول پرداختند، و يكى از مؤلفان بزرگ جهان اسلام محسوب مى شوند.
حيات سياسى:
ايشان در انقلاب اسلامى حضور فعال داشتند و به همين دليل چند بار به زندان طاغوت افتادند و به سه شهر( چابهار)، ( مهاباد)، ( انارك) تبعيد شدند و در تدوين قانون اساسى در خبرگان اول، نقش مؤثرى داشتند.
خدمات ارزنده معظم له:
الف- نشريه علمى مركز بزرگ شيعه:
از مدتها پيش احساس مى شد كه حوزه علميه قم نيازمند يك نشريه عمومى است تا بتواند با نشريات گمراه كننده اى كه بدبختانه تعداد آنها نيز كم نبود مبارزه نمايد.
به علاوه مسلمانان همواره از اين دانشگاه بزرگ اسلامى چنين انتظارى را داشتند و طبقات مختلف از مراجع بزرگ حوزه و ديگران چنين تقاضايى مى كردند. به طور مسلم انتشار مجله اى كه بتواند به اشكالات مذهبى جوانان پاسخ بگويد و با نشريات گمراه كننده مبارزه نمايد، مشكلاتى داشت كه بايد پشت سر گذاشته مى شد. و از آنجا كه بعضى از افكار در آن روز آماده پذيرش چنين نشريه اى نبود انديشمندانى مصمم و مبتكر را مى طلبيد تا با عزم راسخ خود اين بار مهم را به دوش گيرند.
از اين نظر معظم له به اتفاق جمعى از دانشمندان، نشريه ماهانه «مكتب اسلام» را با مساعدت زعماى حوزه علميه قم و با كمك مالى عده اى از نيكوكاران پايه گذارى كردند.
اين نشريه در جهان تشيع بى سابقه بود و شايد از نظر وسعت انتشار در ميان مجلات علمى و دينى- در تمام جهان اسلام، جزو درجه اولها بود.
اين مجله راه نوينى به روى فضلا و دانشمندان جوان حوزه گشود.
و در حالى كه از سال تأسيس آن ( 1336 شمسى) بيش از 39 سال مى گذرد خدمات ارزنده اى به جهان اسلام و شيعه نمود و در قلوب جوانان و دانشجويان و اساتيد و فضلا، مقام و منزلتى بس ارجمند پيدا كرد و نور اسلام و تشيع را از مركز آن به اطراف جهان فرستاد.
ب- نقطه تحول در افكار طلاب و دانشجويان:
در سالهاى 1330 تا 1332 تبليغات ( مادي ها) در محيط كشور بالا گرفت، مقامات روحانى و شخصيت هاى علمى حوزه احساس كردند كه هجوم مكاتب باطله و نشريات روز افزون افراد گمراه و ايادى بيگانه كه در اختيار جوانان گذارده مى شود، جوانان را تهديد مى كند.
در اين برهه از زمان رجال مذهب و استادان فلسفه و عقايد، احساس مسئوليت كرده و جلسه هايى براى آشنا ساختن جوانان با طرز مبارزه منطقى با اين مكاتب، تشكيل دادند و معظم له يكى از پيشگامان در تأسيس چنين جلساتى بودند.
ايشان با همكارى جمعى از دانشمندان جلسه بحث علمى و فلسفى تشكيل دادند كه در آن جلسه كليه اصول فلسفى مكتب هاى مادى مطرح مى گرديد.
اين جلسه سبب شد تا ايشان در اين مباحث به حد كافى غور كنند و رساله و نوشته هاى آنها را مورد بررسى قرار دهند.
از اين نظر توانستند يك شاهكار علمى كه در باب خود ممتاز و بىنظير است به نام « فيلسوف نماها» را از خود به يادگار بگذارند.
اين كتاب با استقبال عظيم جوانان و طبقه روشنفكران رو به رو گرديد و دسته اى از گمراهان در پرتو اين كتاب از چنگال مكتب ماديگرى و ماترياليسم رهايى يافتند.
اين كتاب بيش از 30 مرتبه به چاپ رسيده و به تصديق اهل فن كمتر كتابى اين چنين جامع در تحليل اصول فلسفى ماركسيست ها نگارش يافته است.
با اينكه ده ها سال از انتشار اين كتاب مى گذرد هنوز طراوت و ابتكار خود را در محيط هاى علمى حفظ نموده است و اخيرا كه كمونيستها، كشور همسايه و مسلمان افغانستان را مورد هجوم وحشيانه خود قرار داده و آن را مدتى به اشعال خود در آورده بودند، اخبار فراوانى رسيد كه حاكى از نقش مهمى است كه اين كتاب در خنثى نمودن تبليغات خام آنها و در توجيه صحيح مردم ايفا كرده بود.
اين فصل در حقيقت نخستين نقطه تحول فكرى در حوزه عليه قم بود و از اين هنگام به بعد ايشان قسمتى از اوقات خود را صرف خواندن كتابهاى فلسفى و كلامى و مطالعه در آرا و عقايد فرقه هاى مختلف اسلامى و غير اسلامى به خوبى واقف گردند و كتابهايى در اين زمينه منتشر سازند.
ج- تأسيس جلسات درس عقايد و مذاهب
معظم له احساس كردند كتابهايى كه در زمينه عقايد اسلامى نوشته شده با گذشت زمان نمى تواند پاسخگوى همه نيازمندي هاى اين زمان باشد؛ زيرا اين كتابها در قرونى نوشته شده كه اشكالات امروز مادي ها مطرح نبود و بازار ايادى استعمار اين چنين گرم نبود.
بعلاوه در آن كتابها مسائلى مانند نزاع( اشعرى و معتزلى) و امثال آن مطرح است كه امروز از گردونه مباحث عقايد بيرون رفته و رنگ بحثهاى موسمى به خود گرفته است.
روى اين ملاحظات ايشان بار ديگر به كمك ذوق و استعداد خاص خويش، مسائل عقيدتى اسلام و اصول پنجگانه را به طرز بى سابقه اى مطرح ساختند و با تشكيل درس عقايد، صدها نفر را به اين مسائل آشنا كردند و كتابهايى كه حاوى فشرده آن جلسات علمى است، تأليف نمودند.
د- مجمع علمى نجات نسل جوان
ايشان به موازات جلسات درس عقايد، جلسه ديگرى تشكيل دادند كه در هشت رشته از مذاهب موجود جهان، افرادى پرورش يابند تا بتوانند از طريق بحث و مناظره يا نوشتن كتاب، با مبلغان مذاهب مختلف روبه رو شوند و به ايرادها و دلايل آنها پاسخ گويند.
اين جلسه در مدت كمى توانست فضلايى پرورش دهد كه هر كدام در رشته خاص خود تخصص لازم را كسب نمودند.
و هم اكنون جمعى از نويسندگان زبده جوان حوزه علميه، محصول آن جلسه مى باشند.
همچنين براى رهايى جوانان از چنگال عوامل فساد به همكارى جمعى دست به تشكيل ( مجمع علمى نجات نسل جوان) زدند.
يكى از نتايج اين مجمع گذاردن نشريات جالب در اختيار جوانان بود كه به سرعت جاى خود را در ميان جوانان كشور باز كرد.
ه- مبارزه با التقاطي ها
معظم له در يكى از سفرهاى خود به شهر شيراز با بازار گرم صوفي گرى روبه رو شدند.
گروهى از محضر ايشان درخواست نمودند كه با قلم شيواى خود كتابى پيرامون اصول صوفي گرى- كه اتفاق و ادب در آن رعايت شده باشد- بنويسد.
معظم له نيز با استفاده از مدارك موجود، عقايد دسته مزبور را با كمال ادب و احترام- كه همواره شيوه ايشان در نگارش مى باشد- مورد بررسى و انتقاد قرار داده و كتابى نوشتند كه به نام «جلوه حق» در سال 1330 انتشار يافت.
طرز نگارش اين كتاب توجه مخصوص حضرت آيت الله العظمى بروجردى( ره) را جلب نمود و مؤلف را به حضور خود پذيرفت، پس از تقدير از خدمات ازرنده ايشان بياناتى ايراد فرمودند از جمله اين كه «من اين كتاب را به هنگام فراغت مطالعه كردم و كوچكترين نقطه ضعفى در آن به نظرم نيامد. شكر الله مساعيك!». و- تأسيس مؤسسات و مراكز علمى در اين زمينه ايشان مصممند به تعداد معصومين- عليهم السلام- مدرسه و مركز علمى تأسيس نمايند و بحمد الله تا كنون موفق به تأسيس چهار مدرسه مهم در حوزه علميه قم و دو مؤسسه دينى رفاهى براى طلاب حوزه هاى علميه در مشهد گرديده اند.
تأليفات
از معظم له تا كنون حدود يكصد و سى جلد كتاب به چاپ رسيده كه بعضى از آنها بيش از 30 بار تجديد چاپ شده و بعضى به بيش از ده زبان زنده دنيا ترجمه شده و در كشورهاى مختلف انتشار يافته است.
تفسير نمونه ايشان به چند زبان ترجمه شده و در اغلب خانه ها موجود است؛ اين تفسير و تفسير موضوعى پيام قرآن باب تازه اى در تفسير قرآن گشوده و كتب اعتقادى ايشان به هنگام هجوم مكاتب باطله، پناهگاهى براى طلاب و دانشجويان بود.
از جمله كتب فقهى ايشان: انوار الفقاهه، القواعد الفقية، انوار الأصول و تعليقات مستدل و مشروحى بر تمام عروة الوثقى مى باشد كه مكرر به چاپ رسيده است.
رساله عمليه ايشان ( توضيح المسائل) تا كنون بارها چاپ شده و اين رساله به زبان عربى و اردو و تركى آذرى و انگليسى نيز ترجمه و منتشر شده است.
برخى از كتب فارسى معظم له:
- بررسى طرق فرار از ربا- تعزير و گستره آن- رمى جمرات در گذشته و حال- پيام امام امير المؤمنين( عليه السلام)- امثال القرآن- مناسك جامع حج- مناسك عمره مفرده- اسلام و كمكهاى مردمى- مشكلات جنسى جوانان- چند نكته مهم درباره رؤيت هلال- شيوه همسرى درخانواده نمونه- استفتائات جديد- آيات ولايت در قرآن- اسلام در يك نگاه- يكصد و پنجاه درس زندگى- سرمشق از سخنان حضرت على( عليه السلام)- پنجاه درس اصول عقائد براى جوانان- يورش به خانه وحى- بازاريابى شبكهاى)( يا كلاهبردارى مرموز- آفريدگار جهان- اخلاق در قرآن- ارتباط با ارواح- اعتقاد ما- برگزيده تفسير نمونه- تحقيقى جديد پيرامون رمى جمرات- حديث غدير سند گوياى ولايت( جزوهاى در باره حديث غدير و رد شبهات)- حكومت جهانى حضرت مهدى( عج)- خمس پشتوانه استقلال بيت المال- رساله احكام بانوان- رساله احكام نوجوانان- رساله توضيح المسائل- مثالهاى زيباى قرآن- مديريت و فرماندهى در اسلام- مجموعه تفسير نمونه( دوره 27 جلدى بر اساس ترتيب آيات)- مناسك حج
برخى از كتب عربى معظم له:
- نفحات الولاية فى شرح نهج البلاغة- مسائل مهمّة حول رؤية الهلال- القواعد الفقهيّة- الفتاوى الجديدة- آيات الولاية في القرآن- انوار الفقاهة في احكام العترة الطاهرة: كتاب التجارة، المكاسب المحرّمه- الأخلاق في القرآن- الأمثل- الدروس في العقائد الإسلامية- الخطوط الاساسية للاقتصاد الإسلامية- الربا و البنك الإسلامي- الزهراء( عليها السلام) سيدة نساء العالمين- الغارة على بيت الوحي- المشاكل الجنسية للشباب- أمثال القرآن- أنوار الاصول- أنوار الفقاهة كتاب البيع- انوار الفقاهة / كتاب النكاح- بحوث فقهية مهمة- جمرات بين الماضى و الحاضر- حديث الغدير السند الناطق للولايه- حكم الأضحية في عصرنا- نفحات القرآن- رسالة توضيح المسائل- مناسك الحج