يكى از قرآن پژوهان سده اخير، مرحوم حاج شيخ محمد نهاوندى رحمة اللّه عليه است. وى در پانزدهم رجب سال 1291 ه- ق در نجف اشرف در خانواده روحانى متولد شد. در سن چهار سالگى همراه پدرش براى زيارت به مشهد مقدس مشرف شد و پس از بازگشت، در تهران اقامت گزيد. وى در سال 1303 پدر ارجمند خود را از دست داد و تحت سرپرستى برادر بزرگوار و دانشمند خويش مرحوم حاج شيخ محمد حسن نهاوندى قرار گرفت.
فقه، اصول و حكمت را نزد برادر خود و علماى تهران به پايان رسانيد و آن گاه در سال 1317 به همراه برادر محترمش تهران را به مقصد مشهد مقدس ترك كرد و در اين مكان مقدس از بزرگانى همچون شيخ اسماعيل ترشيزى و مير سيد على حائرى و حاج شيخ حسنعلى تهرانى بهره كافى برد و در همان ايّام، اجتهاد ايشان مورد گواهى اساتيد بزرگوارشان قرار گرفت.
سپس در سال 1324 به قصد ادامه و تكميل تحصيلات خود به عراق مهاجرت نمود. ابتدا در كربلا از محضر آيت الله سيد اسماعيل صدر و پس از رفتن به نجف اشرف دروس فقه و اصول را در محضر پر فيض آيات عظام: سيد محمد كاظم يزدى، آخوند ملا محمد كاظم خراسانى و حاج ميرزا حسين حاج ميرزا خليل به كمال رساند. در اخلاق، از شاگردان مرحوم آخوند ملا حسينقلى همدانى به شمار مىرود، مدتى را هم در سامرا از درس آيت الله محمد تقى شيرازى بهره برد.
در سال 1330 پس از شنيدن خبر كسالت و سكته برادر گرانقدرش به مشهد مقدس بازگشت و در آنجا رحل اقامت افكند و مشغول تدريس و تاليف شد.
ويژگيهاى اخلاقى
بى شك يكى از صفات برجسته هر مسلمان تواضع اوست و چه زيبا است اگر اين صفت در عالم دينى تبلور يابد. مرحوم نهاوندى از آن دسته عالمانى بود كه از تواضع و فروتنى بسيار برخوردار و در همين حال فردى زنده دل، با نشاط و داراى طبعى لطيف بود و نسبت به اهل علم به ويژه نسبت به سادات، احترام فوق العادهاى مى گذاشت.
در ميدان بحث، شخصى جسور و در برخورد با افراد بسيار ملايم و آرام بود. زندگى بسيار ساده و بى آلايش داشت، بدون هيچ گونه تمايلى به ماديات و جنبه هاى فريبنده زندگى، در كمال قناعت مىزيست. آنچه پس از فوت ايشان باقى مانده بود، خود دليل و گواهى بر اين مدعا است.
حفظ تمامى قرآن يكى ديگر از ويژگيهاى آن مرحوم به شمار مىرود كه با عنايت به اينكه نامبرده مفسرى گرانقدر است، ارزش اين امر روشنتر مىگردد. شخصيت و ويژگىهاى اخلاقى ايشان مورد توجه و تمجيد و تحسين همگان بود.
وى در سال 1371 هجرى قمرى و در سن 79 سالگى در حال اشتغال به عبادت، دار فانى را وداع گفت و به جوار حق پيوست و در دارالضيافة حرم مطهر حضرت امام رضا عليه السّلام به خاك سپرده شد. روحش شاد.
تاليفات
مرحوم نهاوندى در زندگى عاشق مطالعه و تحقيق بود به گونهاى كه اكثر وقت خود را به مطالعه و تحقيق و تاليف مىگذراند كه نتيجهاش آثار گرانسنگ بر جاى مانده از آن بزرگوار است. از آن جمله ضياء الابصار فى مباحث الخيار؛ سراج النهج فى مسايل العمرة و الحج؛ ديوان اشعار؛ حاشيه بر كتاب صلاة مرحوم حايرى؛ نفحات الرحمن فى تفسير القرآن و تبيين الفرقان كه مهمترين آنها به حساب مىآيد. اين تاليف گرانقدر در يك آتش سوزى از بين مى رود و سپس مرحوم نهاوندى با تلاشى دوباره و عزمى راسخ به تاليف مجدد آن مى پردازد.
آيت اللّه مرواريد يكى از معاصران مرحوم نهاوندى از كتاب ديگرى به نام« سبع فى سبع» ياد مى كنند كه گويا درباره خيارات است و نيز متذكر مى گردند كه مرحوم نهاوندى شخصيت برجسته و فقيهى بزرگوار و كاملا مورد اعتماد مرحوم حاج آقا حسين قمى( ره) بود. تا آنجا كه توسط ايشان مرجعى براى حل مشكلات مردم قرار گرفته بود و پس از برخوردى كه از ناحيه حكومت وقت نسبت به ايشان صورت گرفت به تهران عزيمت كرد و تفسير گرانسنگ خود را به رشته تحرير درآورد.