ولادت
ابوعلى، فضل بن حسن بن فضل طبرسى، معروف به امين الاسلام طبرسى در حدود سالهاى 460 تا 470 هجرى در مشهد مقدس به دنيا آمد.
نسبت
طبرسى را بسيارى از بزرگان، منسوب به طبرستان دانسته اند كه در اين صورت طَبَرسى خوانده مى شود. اما بنابر تحقيق چنين نيست، بلكه طبرسى منسوب به تفرش است و تلفظ آن طَبرِسى است بر وزن تَفرِشى، زيرا:
اولا: اگر از طبرستان بود نسبت او طبرى مى شد نه طبرسى.
ثانيا: بيهقى در كتاب تاريخ بيهق او را منسوب به تفرش مى داند و با توجه به هم عصر بودن آنان و اينكه هر دو چند سال در بيهق بوده اند و با يكديگر آشنايى نزديك داشته اند قول بيهقى مقدم بر ديگران است.
اشتراك
عنوان طبرسى بيشتر اوقات بر امين الاسلام طبرسى صاحب مجمع البيان اطلاق مى گردد. اما علاوه بر او بر بعضى ديگر از بزرگان نيز اطلاق مى شود از جمله:
1- احمد بن على طبرسى مؤلف كتاب احتجاج كه معاصر امين الاسلام است.
2- حسن بن فضل طبرسى فرزند مؤلف و نويسنده كتاب مكارم الأخلاق.
3- ابو محمد بن فضل طبرسى كه معاصر امين الاسلام است و ابن شهر آشوب از او نيز روايت نقل كرده است و...
خاندان
خاندان طبرسى از خاندانهاى معروف بين شيعيان است.
پدر او حسن بن فضل، خود از علماى عصر خويش بوده است.
فرزند او رضى الدين، حسن بن فضل طبرسى نيز چون خورشيدى در آسمان علم و زهد و تقوا مى درخشد. او از شاگردان پدر بوده و مؤلف كتب فراوانى از جمله مكارم الأخلاق مى باشد.
نوه امين الاسلام طبرسى نيز دنباله راه پدر و جد خويش را گرفته و كتابى ارزشمند چونمشكاة الأنوار از او به يادگار مانده است.
مشايخ و اساتيد
از مهمترين اساتيد و مشايخ روايت فضل بن حسن طبرسى مى توان به:
1- ابوعلى طوسى، فرزند شيخ الطائفه، شيخ طوسى
2- حسن بن حسين، جد شيخ منتجب الدين صاحب كتاب فهرست
3- موفق الدين بكر آبادى
4- ابو الحسن، عبيد الله بيهقى
5- شيخ جعفر دوريستى كه از شاگردان شيخ مفيد است، اشاره نمود.
شاگردان
شاگردانى كه توسط عالمى بزرگ و مفسّرى گرانقدر چون طبرسى تربيت شوند يكى از دو ركن اساسى را كه استاد باشد يافته اند و اگر ركن ديگر كه استعداد و تلاش شاگرد باشد را هم داشته باشند در مدتى كوتاه به مقامات بلندى دست خواهند يافت و از ستارگان درخشان آسمان علم و دانش خواهند شد.
شاگردان مرحوم امين الاسلام طبرسى بسيارند، اما از جمله چهره هاى سرشناس آنها مى توان به:
1- فرزند بزرگوار او رضى الدين حسن بن فضل طبرسى، صاحب كتاب شريف مكارم الأخلاق
2- ابن شهر آشوب مازندرانى، مؤلف كتاب معالم العلماء
3- شيخ منتجب الدين صاحب فهرست
4- قطب الدين راوندى
5- عبد الله بن جعفر دوريستى
6- شاذان بن جبرئيل قمى و... اشاره نمود.
تأليفات
بزرگانى چون بيهقى وقتى سخن از تأليفات طبرسى به ميان آورده اند تأليفات او را« كثير» دانسته اند، كه طبرسى داراى تأليفات زيادى است.
اما آنچه به دست ما رسيده به 20 عنوان نمى رسد و قطعا تأليفات او بيشتر از اين مقدار بوده.
از جمله كتب طبرسى عبارتند از:
1- مجمع البيان در تفسير قرآن كه در 10 جلد تأليف شده. اين كتاب از بهترين تفاسير شيعه است و شهرتى جهانى دارد.
2- الكاف الشّاف من كتاب الكشاف، خلاصهاى است از كتاب تفسير كشاف زمخشرى.
3- جوامع الجامع.
مصنف اولين تفسيرى كه نوشت مجمع البيان بود و در آن زمان كشاف زمخشرى را نديده بود اما پس از اطلاع از كتاب كشاف، تفسير جوامع الجامع را نوشت كه به طور مختصر، جامع فوايد مجمع و كشاف باشد.
4- المستمد من البيان( از البيان شيخ طوسى انتخاب شده).
5- الوافي در تفسير قرآن.
6- إعلام الورى بأعلام الهدى، در فضائل ائمه عليهم السلام.
7- تاج المواليد در اَنساب.
8- الآداب الدينية للخزانة المعينية.
9- النور المبين.
10- كنوز النجاح.
11- عدة السفر و عمدة الحضر و...
وفات
مفسر بزرگ قرآن و عالم ربّانى، امين الاسلام طبرسى پس از حدود 90 سال زندگى سراسر تلاش و مجاهده در سال548 هجرى دربيهق از دنيا رفت.
بنابر نقل بزرگانى چون علامه سيد محسن امين، طبرسى به مرگ طبيعى از دنيا نرفت؛ بلكه به دست دشمنان به شهادت رسيد، اما از جزئيات شهادت او اطلاعى در دست نيست.
بدن مطهر او را از بيهق به مشهد مقدس انتقال داده و در جوار مرقد امام هشتم شيعيان عليه السلام به خاك سپردند.
مرقد شريف او هم اكنون نيز زيارتگاه شيعيان و ارادتمندان خاندان پيامبر عليهم السلام است.