عبد الرحمن بن محمد بن ادريس بن منذر تميمى حنظلى رازى مشهور به ابن ابى حاتم، متولد 240 ق معادل 854 م و متوفاى 327 ق برابر با 938 م، مفسر، متكلم، فقيه و محدث بنام اسلامى، ظاهرا وى در رى زاده شد و سالهاى نخستين زندگيش را در همين شهر گذراند، گر چه اصل وى از اصفهان بوده است.
استادان
از پدر خود ابو حاتم و ابو زرعه رازى دانش و حديث آموخت و نيز از فضل بن شاذان نيشابورى قرائت قرآن فرا گرفت. ابن ابى حاتم دو بار همراه پدر به حج رفت. سپس خود به طلب علم رهسپار شام و مصر گرديد و 7 ماه در مصر اقامت گزيد و از عالمان و فقيهان و محدثان آن ديار فقه و حديث آموخت. آنگاه در 264 ق عازم اصفهان شد. روشن نيست كه در چه زمانى از اين سفرها به رى بازگشته، اما قطعى است كه در رى درگذشته است.
از قرائن چنين بر مى آيد كه وى در عراق و بغداد، كه در آن روزگار كانون فقه و حديث بود، از شهرت و منزلت علمى بسيار برخوردار بوده است. ابن ابى حاتم افزون بر پدرش و ابو زرعه و فضل بن شاذان، نزد كسان ديگرى فقه و حديث آموخت كه بنامترين آنان عبارتند از: جعفر بن منير رازى، احمد بن سنان قطّان، احمد بن منصور رمادى، يونس بن حبيب اصفهانى، حسن بن عرفه، يونس بن عبد الاعلى، محمد بن اسماعيل أحمس، حجاج بن شاعر، محمد بن حسان ازرق، محمد بن مسلم بن وارة، صالح بن احمد بن حنبل، على ابن جنيد و مسلم بن حجاج.
شاگردان
راويان چندى نيز از ابن ابى حاتم روايت كردهاند كه اسامى برخى از آنان بدين قرار است: حسينك تميمى، يوسف ميانجى، ابو الشيخ عبد الله بن محمد بن حيان اصفهانى، ابو احمد الحاكم، نيشابورى احمد بن محمد بن بصير، عبد الله بن محمد اسد، على بن قصّار و ابو حاتم بن حبان بستى.
اخلاق
ابن ابى حاتم را حافظ، ناقد، شيخ الاسلام وثقه خواندهاند. از فضايل اخلاقى و معنوى و زهد و پارسايى او بسيار ياد شده است. پدرش درباره او گفته كه:« در عبادت كسى را برتر از او نديده و حتى گناهى از او سر نزده است». ابو يعلى خليلى در وصف او مى گويد:« وى دريايى از علم و معرفت بود، در شناخت اقوال و آراء صحابه و تابعان و علماى بلاد سرآمد بود.»
مذهب
گر چه مذهب فقهى و كلامى وى آشكارا ياد نشده، اما عبّادى او را از فقيهان شافعى دانسته است.
آثار
همچنين وى از محققان و نويسندگان بنام اسلامى در روزگار خود بوده كه آثارى در حديث، فقه، كلام، و رجال شناسى پديد آورده است. برخى از اين آثار كه جزو منابع مهم علمى در موضوع خود به شمار مى آيند، اينهاست:
1- تفسير القرآن العظيم
2- آداب الشافعى و مناقبه
3- الجرح و التعديل در 9 جلد
4- زهد الثمانية من التابعين
5- علل الحديث در 2 جلد
6- المراسيل
7- اصل السنة واعتقاد الدين
8- ثواب الاعمال
9- المسند فى الحديث در 6 جلد در ميان اينها الجرح و التعديل مشهورترين اثر ابن ابى حاتم مى باشد كه بارها چاپ شده است. اين كتاب از يك سو مهارت نويسنده را در رجال شناسى مى نماياند و از سوى ديگر، با توجه به تاريخ تأليف آن و نيز مطالبى كه در آن درباره نقد و جرح و تعديل راويان حديث و احوال گروهى از صحابه و تابعين آمده، از اهميت ويژه اى برخوردار است.
*طيب، اسعد محمد
درباره تهيه نشده است.