«الاحتجاج»، تأليف ابو منصور، احمد بن على بن ابى طالب طبرسى، از علماى قرن ششم هجرى است. اين كتاب، به زبان عربى و در موضوع بحثها و مناظرات معصومين (علیهم السلام) و بزرگان دين با مخالفان، در موضوعات مختلف دينى مى باشد.
طبرسى، در مقدمه الاحتجاج مى گويد:
آنچه باعث شد من چنين كتابى تأليف كنم، اين بود كه عده اى از شيعيان دست از استدلال و بحث با مخالفان برداشته اند و مى گويند پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و ائمه (علیهم السلام) هيچوقت جدال نكرده اند و به شيعه نيز چنين اجازه اى نداده اند؛ لذا تصميم گرفتم در يك كتاب، بحثهاى بزرگان را با مخالفان در اصول و فروع دين جمع كنم.
البته طبرسى متذكر مى شود كه نهى آنان از مجادله، نسبت به افراد ضعيف قوم بوده است.
كتاب الاحتجاج، از كتب معتبرى است كه علما به آن اعتماد دارند و بدون هيچ دغدغه اى روايات آن را نقل مى كنند.
كتاب، در دو جزء تنظيم شده است. جزء اول آن، مشتمل بر بيست و سه احتجاج و نه عنوان مختلف از قبيل «فصل فى ذكر طرف...»،«ذكر طرف...»،«جواب مسائل...» و... است و جزء دوم، شامل بيست و شش احتجاج و دو عنوان« خطبة...» و« ذكر طرف...» مى باشد.
مؤلف، در مقدمه كتاب مى فرمايد: من، به جز روايات تفسير امام عسكرى (علیه السلام)، بقيه روايات كتاب را بدون سند آورده ام، زيرا يا اجماع بر آنها هست يا موافق عقلند يا در كتب مخالف و موافق مشهورند و روايات تفسير منسوب به امام عسكرى(علیه السلام) را با ذكر سند در ابتداى آنها آورده ام، چرا كه از حيث شهرت، مانند بقيه روايات كتاب نيستند.
شروع كتاب، با آيات و اخبارى است كه ترغيب به بحث و استدلال با مخالفين مى كند و اجر و ثواب حمايت كنندگان از دين خدا را بيان مى كند.
سپس احتجاجات پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و ائمه (علیهم السلام) را به ترتيب ذكر كرده و در بين اينها گاهى استدلالها و بحثهاى اصحاب و اهل بيت پيامبر(علیهم السلام) را نيز آورده است.
در پايان نيز، توقيعات امام عصر(علیه السلام) در پاسخ به سؤالات و مشكلات شيعيان ذكر شده است.
از جمله ترجمه ها و شروح اين كتاب، عبارت است از:
1. ترجمه اى توسط مولى نظام الدين، احمد غفارى مازندرانى.
2. ترجمه اى از ابو الحسن، على بن حسن زوارى، مفسر بزرگوار و شاگرد محقق كركى.
3. ترجمه اى توسط عماد الدين قارى استرآبادى.
4. ترجمه اى با نام«كشف الاحتجاج»، از ملا فتح الله كاشانى م 988 ق كه همراه با شرح كتاب است.
5. شرح ميرزا ابو الحسن بحرانى م 1193 ق، از علماى بزرگ دوران زنديه در شيراز.
6. شرح سيد احمد بن محمد حسينى مختارى كه شرحى لطيف است.
تحقيق كتاب، توسط سيد محمد باقر موسوى خرسانى انجام شده است. ايشان، علاوه بر استخراج آيات و توضيح كلمات مشكل، مطالب تحقيقى فراوانى آورده كه شامل زندگى نامه بسيارى از شخصيتهاى مذكور در متن كتاب و روايات فراوانى است كه توضيح آنها در پاورقى كتاب آمده است.
در پايان كتاب نيز فهرست مطالب كتاب و مطالب حواشى ذكر شده است.
كتاب شريف احتجاج، بارها به چاپ رسيده، از جمله:
1. در سال 1268 ق، در ايران.
2. در سال 1300 ق، در ايران.
3. در سال 1354 ق، در نجف اشرف.
4. در سال 1403 ق، در ايران كه چاپ حاضر در برنامه مى باشد.
اين چاپ، از چاپى عكسبردارى شده كه مربوط به مؤسسه الجواد در بيروت است و چاپى بسيار زيباست كه در ابتداى آن مقدمه اى به قلم علامه سيد محمد بحر العلوم آمده است.
ابو منصور، احمد بن على بن ابى طالب طَبرِسى، از علماى قرن ششم هجرى است.
نسبت
طبرسى را بسيارى از بزرگان منسوب به طبرستان مازندران دانسته اند.
در مقابل نيز عده اى او را منسوب به طبريش( كه معرّب تفرش است) دانسته اند.
تفرش منطقه اى نزديك قم است كه در تاريخ قم نيز شرح حال اين منطقه ذكر شده است.
اين قول به نظر صحيح است به دلايلى از جمله:
1- منسوب به طبرستان طبَرى است نه طَبرِسى، مانند محمد بن جرير طبرى و...
2- بيهقى در تاريخ بيهق وقتى سخن از أمين الإسلام طبرسى به ميان مى آورد او را منسوب به تفرش از نواحى قم مى داند و با توجه به معاصر بودن أمين الإسلام و بيهقى و آشنايى نزديك اين دو نفر، كلام بيهقى مقدم بر ديگران است.
گرچه سال ولادت و وفات ابو منصور طبرسى دقيقا مشخص نيست؛ اما مسلّم است كه او از علماى قرن ششم هجرى و معاصر أمين الإسلام طبرسى، مؤلف«مجمع البيان» و متوفاى 548 هجرى است و هر دو از مشايخ ابن شهر آشوب مازندرانى م 588 هجرى مى باشند.
اشتراك
اطلاق طبرسى بر تعداد زيادى از علماى متقدم و متأخر مى شود كه معروفترين آنها عبارتند از:
آنچه از اساتيد ابو منصور طبرسى در اختيار ماست تنها «ابوجعفر، مهدى بن ابى حرب حسينى مرعشى» مى باشد، كه طبرسى نام او را در اسناد رواياتش ذكر كرده است.
از شاگردان طبرسى هم تنها نام ابن شهر آشوب مازندرانى را مى دانيم كه متوفاى 588 هجرى است.
در كتب تراجم چند كتاب را براى طبرسى نام برده اند از جمله:
«متن و ترجمه كتاب شريف احتجاج» ترجمه بهراد جعفرى، برگردان فارسى كتاب ارزشمند «الاحتجاج» شيخ ابو منصور احمد بن على بن ابى طالب طبرسى است.
در مجموع كتاب، خواننده با روش صحيح احتجاج و گفتمان آشنا مى شود و مرحوم مؤلف در مقدمه كتاب با استناد به آيه كريمه «أدع الى سبيل ربّك بالحكمة و الموعظة الحسنة و جادلهم بالتى هى أحسن» روش نيكوى مجادله را گوشزد مى كند.
مؤلف در اين كتاب ضمن ايراد عقايد حقّه از لسان معصومان (علیهم السلام)، شيوه بحث با مخالفين چه از اهل لجاج و چه ديگران را يادآور مى شود.
متن كتاب، جهت جلوگيرى از اطناب، عارى از سند حديث و سلسله روات و به طور كلى نقل سند مى باشد، به جز احاديث منقول از تفسير امام حسن عسكرى(علیه السلام).
در ترجمه حاضر از كتاب« الاحتجاج» كه توسط آقاى بهراد جعفرى، مطالب با بيانى ساده و روان به فارسى ترجمه شده و در موارد لزوم برخى فقرات در ميان پرانتز يا در زيرنويس شرح و توضيح داده شده و اعراب كلمات و ضبط لغات نيز صورت گرفته است.
كتاب داراى دو جلد است. جلد اول به احتجاجات پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و اميرالمؤمنين على (علیه السلام) اختصاص يافته و احتجاجى از سلمان فارسى( ره) نيز آمده است. در جلد دوم احتجاجات ساير امامان معصوم (علیهم السلام) و نيز احتجاج زينب كبرى (علیها السلام) و احتجاجاتى از شيخ مفيد، سيد مرتضى علم الهدى و... بيان شده است.
ترجمه فارسى ديگرى از همين كتاب به قلم نظام الدين احمد غفّارى مازندرانى، از قرن دهم هجرى در 4 جلد بر جاى مانده كه با تصحيح آقاى پاكتچى در همين برنامه در اختيار علاقمندان قرار گرفته است.
احتجاج ترجمه مازندرانى
معرفى اجمالى
الاحتجاج اثر شيخ طبرسى 548 ق است كه توسط آقاى مازندرانى به فارسى ترجمه شده است.
اين ترجمه سليس نبوده و به نثر قديمى نگاشته شده است. در ضمن وى بر اين ترجمه اضافاتى از مقدمه و فهارس، ايجاد نكرده و فقط به ترجمه متن كتاب پرداخته است. تنها كارى كه انجام داده است، كتاب دو جلدى احتجاج را در چهار جلد ترجمه نموده است.