التحصين لأسرار ما زاد من أخبار كتاب اليقين نوشته سيد على بن طاووس حسينى حلى، متوفاى 664 هجرى.
اين كتاب، در موضوع با كتاب« اليقين» متحد است و موضوع اين كتاب نيز اثبات نام گذارى على (علیه السلام) است به «اميرالمؤمنين» توسط پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و اختصاص آن حضرت به اين نام.
مصنف در مقدمه چنين مى فرمايد:«من بعد از تأليف «اليقين» حدود 50 حديث يافتم كه مضمون آنها شبيه احاديث كتاب اليقين بود و از منابعى غير از مراجع كتاب اليقين به دست ما رسيده... من هم براى جلوگيرى از ضايع شدن آنها و اينكه براى آيندگان باقى بمانند آنها را جمع آورى كردم تا در قيامت مسئول نباشم.»
مصنف در مقدمه تأكيد كرده كه به خاطر جلوگيرى از ضايع شدن و از بين رفتن احاديث كتاب نور الهدى آن را تتمه اليقين قرار داده و اتفاقا تمام نسخه هاى كتاب نور الهدى مفقود شده و تنها مدرك ما بر مطالب و محتويات آن كتاب، همين كتاب التحصين سيد ابن طاووس است.
1- هر چه سن مؤلف بيشتر باشد ارزش تأليف او نيز بيشتر مى شود؛ چرا كه علم و تجربه و تخصص او به حد اعلاى خود مى رسد.
اين كتاب نيز از جمله آخرين تأليفات سيد ابن طاووس است زيرا ايشان كتاب «اليقين» را بعد از هفتاد سالگى نوشته و تاريخ تأليف كتاب «التحصين» نيز بعد از «اليقين» مى باشد (با توجه به سال وفات سيد كه 75 سالگى است).
2- نكته ديگر در اعتبار و ارزش كتاب، مصنف اوست؛ زيرا ابن طاووس از حيث تقوى و زهد و وثاقت از بالاترين مقامات در بين علماى اعلام برخوردار است و مقام علمى و تخصص او نيز بر هيچ كس پوشيده نيست.
3- سومين مطلب آن كه كسانى مانند علامه مجلسى با اعتماد كامل احاديث اين كتاب و كتاب اليقين را در بحار آورده اند و بسيارى ديگر از علما روايات آن را بدون هيچ گونه دغدغه اى نقل كرده اند.
گذشته از اختلاف اندكى كه در مورد چند روايت آخر كتاب وجود دارد تمام كتاب التحصين برگرفته از كتاب «نور الهدى و المنجي من الردى» تأليف حسن بن ابى طاهر جاوابى است.
كتاب «التحصين» از دو قسمت تشكيل شده:
1- احاديثى پيرامون نام گذارى على (علیه السلام) به إمام كل مؤمن و... كه شامل 29 باب است و در هر باب يك روايت ذكر شده و در باب 29 خطبه پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در غدير خم به طور كامل آمده است.
2- احاديثى در تسميه على بن ابى طالب (علیه السلام) به إمام المتقين كه شامل 27 روايت است در 27 باب.
آخرين باب كتاب نيز روايتى مفصل است پيرامون مناظرات حضرت على (علیه السلام) با جاثليق يهودى و مسلمان شدن او كه در ضمن آن قصه اصحاب كهف نيز از زبان امير المؤمنين (علیه السلام) بيان شده است.
از ظرائف كارهاى ابن طاووس در اين كتاب آن است كه در پايان قسم اول چند صفحه سفيد باقى گذاشته تا احيانا اگر روايات ديگرى به دست آورد به آن ضميمه كند و با اين كار احتمال از بين رفتن روايات در طول زمان را منتفى كرده.
نسخه «التحصين» به خط مؤلف تا زمان صاحب رياض موجود بوده است.
اين كتاب در قطعى مناسب و زيبا همراه با كتاب اليقين چاپ شده است.
مقدمه و تحقيق بسيار جالبى از حجة الاسلام انصارى به آن افزوده شده و در پايان كتاب نيز فهرستهاى متعددى آمده است.
سيد رضى الدين، على بن موسى بن جعفر بن طاووس، از نوادگان امام حسن مجتبى (علیه السلام) و امام سجاد (علیه السلام) در روز 15 محرم سال 589 هجرى در شهر حله به دنيا آمد.
جد هفتم ايشان، محمد بن اسحاق، كه به خاطر زيبايى و ملاحتش به طاووس مشهور شده بود از سادات بزرگوار مدينه محسوب مى شد.
پدر او، موسى بن جعفر نيز، از روات بزرگ حديث است كه روايات خود را در اوراقى نوشته بود و بعد از او فرزندش آنها را جمع آورى نموده و با نام «فرقة الناظر و بهجة الخاطر مما رواه والدي موسى بن جعفر» آن را منتشر نمود.
مادر او نيز دختر ورام بن ابى فراس، از بزرگان علماى اماميه بود. مادر پدرش نيز نوه شيخ طوسى مى باشد و به همين خاطر سيد گاهى مى گويد:«جدي ورام بن أبي فراس» و گاهى مى گويد:«جدي الشيخ الطوسي».
برادرها و برادرزاده ها و فرزندان او نيز از علماى بزرگوار شيعه بوده اند.
ابتداى تحصيلات سيد ابن طاووس در شهر حله بود كه از محضر پدر و جد خود، ورام بن ابى فراس علوم مقدماتى را آموخت.
سيد با دركى قوى و هوشى سرشار قدم در راه علم نهاد و در اندك زمانى از تمام هم شاگرديهاى خود سبقت گرفت. وى در كشف المحجة مى گويد:
«وقتى من وارد كلاس شدم آنچه را ديگران در طول چند سال آموخته بودند، در يك سال آموختم و از آنان پيشى گرفتم.» او مدت دو سال و نيم به تحصيل فقه پرداخت و پس از آن خود را از استاد بى نياز ديد و بقيه كتب فقهى عصر خويش را به تنهايى مطالعه نمود.
سيد ابن طاووس در بين علما و مردم زمان خويش از احترام خاصى برخوردار بود. او علاوه بر اينكه فقيهى نام آور بود اديبى گرانقدر و شاعرى توانا شمرده مى شد، گرچه شهرت اصلى او در زهد و تقوى و عرفان اوست و اكثر تأليفات او در موضوع ادعيه و زيارات مى باشد.
سيد كتابخانه بزرگ و بى نظيرى داشت كه از جدش به ارث برده بود و او به گفته خودش تمام آن كتابها را مطالعه كرده يا درس گرفته بود.
ابن طاووس كه از محضر اساتيد حله استفاده كافى و لازم را برده بود براى استفاده از علماى ديگر شهرها عزم سفر نمود.
او ابتدا به كاظمين رفت. پس از مدتى ازدواج نمود و ساكن بغداد شد. مدت 15 سال در شهر بغداد به تربيت شاگردان و تدريس علوم مختلف پرداخت. ورود سيد به بغداد سال 625 هجرى بوده است.
سيد كه تحت فشار دولت عباسى براى پذيرش پستهاى حكومتى قرار گرفته بود از بغداد به حله، زادگاه خويش، مراجعت كرد.
رضى الدين مدت سه سال نيز در جوار امام هشتم (علیه السلام) به سر برد. سپس به نجف و كربلا هجرت كرده و در هر كدام حدود 3 سال مقيم شد. در اين زمان علاوه بر تربيت شاگردان و تدريس علوم مختلف، همّت اصلى خويش را بر سير و سلوك و كسب معنويات قرار داد.
در زمان اقامت در كربلا كتاب شريف« كشف المحجة» را به عنوان وصيتى براى فرزندانش كه در آن زمان كودك بودند نوشت.
آخرين سفر ابن طاووس در سال 652 هجرى به بغداد بود. وى در بغداد منصب نقابت را پذيرفت و تا پايان عمر خويش در همانجا سكنى گزيد. زمانيكه مغولها به بغداد حمله كرده و آن را اشغال نمودند، سيد نيز در بغداد بود.
در دوران اقامت ابن طاووس در بغداد از سوى خليفه عباسى، المستنصر، پيشنهادهايى مانند وزارت، سفارت و... به او شد؛ اما سيد هيچيك را نپذيرفت و استدلالش براى خليفه چنين بود كه:« اگر من طبق مصلحت شما عمل كنم رابطه خويش را با خداوند قطع مىنمايم و اگر طبق اوامر الهى و عدل و انصاف حركت كنم خاندان تو و بقيه وزرا و سفرا و فرماندهان تو آن را تحمل نخواهند كرد و چنين خواهند گفت كه على بن طاووس با اين رويه مىخواهد بگويد اگر حكومت به ما برسد اينچنين عمل مىكنيم و اين روشى است بر خلاف سيره حكمرانان قبل از تو و مردود دانستن حكومتهاى آنهاست.» سيد در سال 661 هجرى نقابت علويان را پذيرفت. نقيب بزرگترين شخصيت علمى و دينى سادات بود كه كليه امور مربوط به سادات را عهدهدار مىشد. اين وظايف شامل قضاوت مشاجرات، رسيدگى به مساكين و مستمندان، سرپرستى ايتام و... مىشد.
البته ايشان تأكيد دارد كه تنها بخاطر حفظ جان دوستان و شيعيانى كه در معرض قتل و غارت مغول قرار داشتند اين منصب را پذيرفته است.
اساتيد
سيد در محضر بزرگان عصر خويش به كسب علم و ادب و معنويت پرداخت. از جمله اساتيد اويند:
1- پدر بزرگوارش موسى بن جعفر 2- جدش ورام بن ابى فراس 3- ابن نما حلى 4- فخار بن معد موسوى
از جمله پرورش يافتگان مكتب سيد ابن طاووس مىتوان به:
1- سديد الدين حلى، پدر علامه حلى 2- علامه حلى 3- حسن بن داود حلى صاحب رجال 4- عبد الكريم بن احمد بن طاووس، برادر زاده او 5- على بن عيسى إربلى و... اشاره نمود.
ابن طاووس حدود 50 تأليف دارد كه بسيارى از آنها در موضوعات ادعيه و زيارات است.
سيد كتابخانه اى غنى داشته كه حدود 1500 كتاب در آن وجود داشته و در تأليف كتابهاى خويش از آنها استفاده مى برده است. بسيارى از كتب مرجع سيد در طول زمان از بين رفته و تنها منبع اطلاع ما از آنها، نوشته هاى امثال سيد ابن طاووس است و اين نكته ارزش تأليفات سيد را دوچندان مى كند.
از جمله تأليفات سيد است:
1- ده جلد كتاب «المهمات و التتمات» كه هر يك با عنوان مستقل چاپ شده است از جمله: فلاح السائل، زهرة الربيع، جمال الأسبوع، إقبال الأعمال و...
سيد اين كتب را به عنوان تتمه مصباح المتهجد شيخ طوسى نوشته است.
2- كشف المحجة لثمرة المهجة، كتابى اخلاقى است و شامل وصيتهاى سيد به فرزندانش مىباشد و مراحل مختلف زندگى خويش را هم در آن ذكر كرده است.
3- مصباح الزائر و جناح المسافر 4- الملهوف على قتلى الطفوف 5- مهج الدعوات و منهج العنايات و...
سيد على بن طاووس در سال 664 هجرى در سن 75 سالگى و در شهر بغداد وفات نمود. بدن شريفش را به نجف اشرف منتقل نموده و در حرم امير المؤمنين عليه السلام به خاك سپردند.