«الجوهر الثمين فى تفسير القرآن المبين»، به زبان عربى، اثر سيد عبدالله شبر، متعلق به قرن 13 ق، مجموعه اى تفسيرى از كل آيات قرآن كريم است.
ساختار
كتاب، در شش جلد، تدوين شده است و تفسير سورهها در مجلدات ششگانه آن، به ترتيب، به شكل زير است:
1. از آغاز قرآن تا پايان سوره آل عمران؛
2. از آغاز سوره نساء تا پايان سوره اعراف؛
3. از آغاز سوره انفال تا پايان سوره نحل؛
4. از آغاز سوره اسراء تا پايان سوره نمل؛
5. از آغاز سوره قصص تا پايان سوره جاثيه؛
6. از آغاز سوره احقاف تا پايان قرآن.
نويسنده، در اين مجموعه، روىكردى ادبى، بلاغى و لغوى به آيات داشته و با شرح لغات، اصطلاحات و عبارات آيات، سعى در تبيين مفهوم آيه دارد. وى، از روايات تفسيرى نيز در تفسير آيات كمك گرفته و به صورت شرح مزجى به توضيح مفاد و مندرجات آيات پرداخته است. در داخل پرانتز آيات مورد نظر و در بيرون آن مفهوم آيات بيان شده است.
گزارش محتوا
مؤلف، ابتدا، از جايگاه نزول سوره سخن مىگويد و پس از آن، با اشاره اى به شماره آيات سوره و اختلاف موجود در آن، قسمتى از سوره را انتخاب كرده، اول آيات را ذكر مى كند و سپس به تفسير آنها مى پردازد. در تفسير آيات، ابتدا، ثواب قرائت است و بعد از آن تشريح و تبيين جمله ها و غالبا با اتكاء به روايات و برخى از اقوال مفسران در نقل اقوال مفسران، توجهى شايسته است به اقوال تمام مفسران شيعه و سنى، متقدم و متأخر، گاهى با نقد و تحليل و گاه صرفا با نقل و اشاره. مسائل عقيدتى، بسيار خلاصه و فشرده آمده است تا جايى كه از محدوده توضيح آيات بيرون نرود.
نقل قصص و تاريخ، به تفصيل نيست و آنچه آمده، غالبا بدون نقد و تحليل است، با انتخابى شايسته. به قرائتهاى مختلف در آيات، توجه شده و با توجيه معانى انتخاب شده، غالبا به استدلال و توجيه پرداخته است و اين همه با نثرى روان، روشن و رسا بيان شده است و اين، شيوه تفسيرى مؤلف است كه پس از اين، به آن اشاره اى خواهيم داشت.
دكتر سيد محمد بحر العلوم، در ضمن مقدمه مفصل و سودمند خود براين تفسير، در باره آن نوشته اند:
در چهارچوپ جريان تفسيرنگارى شيعى، در روشن تفسيرى، پس از «مجمع البيان»، اين تفسير را مى توان حلقه مفقودهاى دانست كه در جمع بين جنبه هاى عقلانى در تفسير و تلاش براى دست يافتن به روشى سهل و آسان در تعبير و عرضه مطالب، همت ورزيده است. در نگارش و تبيين مطالب، توضيح روشن و رسا، نثر روان و استوار محدود ساختن مطالب در محدوده روشنگرى پيرامون آيات و پرهيز از «اطناب ممل» و «ايجاز مخل»، دقت شايسته در انتخاب روايت و منقولات و... از جمله ويژگى هاى برجسته اين تفسير است. اين تفسير، تفسير متوسط مؤلف است؛ از تفسير« الوجيز» وى، گسترده تر است و از «صفوة التفاسير»، كوچكتر و خلاصه تر.
وضعيت كتاب
در پايان هر جلد از اين تفسير، فهرست محتويات آن جلد ذكر شده است.
در پاورقى نيز برخى از عبارات مغلق توضيح داده شده است.
آقاى دكتر سيد محمد بحر العلوم، بر اين تفسير، مقدمه اى نوشته اند مفصل و سودمند و در ضمن آن، از تفسير و مفسران شيعه، ميراث تفسيرى شيعه و گستردگى آن، زندگانى مؤلف و آثار وى، اشارهاى به تفسير «الجوهر الثمين» و روش تفسيرى مؤلف و... سخن گفته است.