مؤلف در مقدمه هدف از تاليف كتاب چنين مىگويد:
در اوايل جوانى مجالسى براى من پيش مىآمد كه مردم سؤالاتى در موضوعات مختلف مى پرسيدند و من جواب مى دادم تا اينكه از من در موعظه و زهد و آداب و... مطلب خواستند و پس از مراجعه به كتب اصحاب كتاب جامعى كه همه اينها را دربرداشته باشد نيافتم، بنابراين تصميم گرفتم كتابى بنويسم كه آيات و روايات را دربرداشته و موضوعات فوق را توضيح داده و تبيين كند.
مولف در كتاب روضة الواعظين يك روش جامع دارد و آن اينكه:
در ابتداى هر مجلس آيات قرآن را در آن موضوع مى آورد، سپس روايات پيامبر (صلى الله عليه و آله) و ائمه اطهار (عليهم السلام) را ضميمه كرده، مطلب را تا حد امكان روشن و مبرهن مى سازد.
بحثهاى عقلى از قبيل توحيد و عدل و جبر و اختيار را هم با كمك روايات مطرح كرده و بحث عقلى محض ندارد.
مؤلف محترم در مقدمه اين را هم تذكر داده كه در اين كتاب كليه اسناد روايات را حذف كرده، چرا كه اولا رواياتى كه در اين كتاب به آنها استناد شده است، رواياتى معروف اند و در كتب ديگر، اسناد آنها آمده، ثانيا هدف از تأليف اين كتاب نوشتن يك كتاب روايى نيست بلكه هدف، نوشتن كتابى اخلاقى است كه براى تهذيب و سير و سلوك از آن استفاده شود و در چنين كتابى حذف اسناد روايات مطلوبتر است و از خستگى خواننده و پر حجم شدن كتاب جلوگيرى مى كند.
كتاب از دو جزء تشكيل شده است:
1- جزء اول 30 مجلس است، شامل بحثهاى عقلى و معرفت شناسى، اصول دين، زندگى نامه پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و ائمه (عليهم السلام) تا امام عسكرى (علیه السلام).
2- جزء دوم كتاب كه بيش از 70 مجلس است با زندگي نامه و امامت امام عصر (عجل الله تعالى فرجه الشريف) شروع شده، سپس مناقب و فضائل پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و اهل بيت آن حضرت مطرح شده و به دنبال آن عناوين متعدد اخلاقى و مواعظ و حكمتها آمده است كه شامل عناوينى مانند: قبر، برزخ، قيامت، طهارت، ازدواج، حقوق و فضائل ماهها مى شود.
در مورد اعتبار روايات اين كتاب دو نكته هست:
1- گر چه روايات اين كتاب سند ندارند، اما اين ضررى به اعتبارشان نمى زند؛ چرا كه مؤلف تصريح كرده كه فقط به جهت اختصار سند آنها را حذف كرده و الا اصل روايات با سند كامل پيش او بوده و رواياتى كه ايشان نقل مى كند همه معروفند و روايات شاذى نيست كه كسى نتواند سند آنها را بيابد.
2- نكته ديگر اينكه بعضى روايات اين كتاب ظاهرشان مخالف شيعه و مطابق حشويه و... است، كه بايد در آنها دقت كرد تا معناى صحيح آنها را فهميد و الا از اهلش سؤال شود، زيرا مؤلف تأكيد مى كند- هم در ابتداى كتاب و هم در خاتمه كتاب- كه هيچ روايتى در اين كتاب نياورده مگر اينكه معناى صحيح و مطابق شيعه براى آن داشته است.
در چاپ حاضر مقدمه و تحقيق كتاب به عهده محمد مهدى سيد حسن خرسان بوده و در پايان كتاب فهرست موضوعات و مجالس كتاب ذكر شده است.
محمد بن حسن بن على بن احمد بن على فتال نيشابورى، معروف به ابن فتال و ابن فارسى، از علماى قرن پنجم و ششم هجرى است.
در مورد ابن فتال از دو جهت مشكل پيش آمده:
1- بعضى او را محمد بن حسن دانسته اند، بعضى محمد بن على و بعضى ديگر محمد بن احمد، و حتى ابن شهر آشوب در مناقب دو تعبير نسبت به ايشان دارد.
توجيه اين مشكل آن است كه نام صحيح و كامل وى، محمد بن حسن بن على بن احمد است؛ اما چون پدر، پدر بزرگ و جد اعلاى او همگى اهل علم و با فضيلت بوده اند در انتساب، به هر سه آنها نسبت داده مى شود. پس مصداق تمام اين اسامى يك شخص است و در نسبت هم اشتباهى پيش نيامده است.
2- جهت دوم تشابه، اينكه شيخ منتجب الدين در فهرست دو نفر را به عنوان فتال نيشابورى نام برده، يكى صاحب روضة الواعظين و ديگرى صاحب تفسيرى كه مى گويد من تفسير او را با واسطه افراد مورد اعتماد نقل مى كنم.
شيخ آقا بزرگ تهرانى نيز قائل به اين است كه دو نفر با نام فتال بوده اند و ديگران اشتباها هر دو را يك نفر دانسته اند.
در مقابل، بسيارى از بزرگان تراجم اين دو نفر را يكى دانسته اند و با توجه به اينكه تنها منتجب الدين نامى از فتال صاحب تفسير برده و در هيچ جاى ديگر اثر و نامى از او نمى يابيم، اتحاد اين دو نفر قولى است كه نزديك به واقع مى نمايد. بزرگانى چون علامه مجلسى و صاحب روضات الجنات و محدث نورى نيز اين نظر را تأييد كرده اند.
اما اينكه شيخ منتجب الدين مى گويد تفسير او را به واسطه ثقات نقل مى كنم دليل بر فاصله زمانى نيست چرا كه ممكن است هم عصر بوده باشند و در عين حال كتاب او را از ديگرى شنيده و نقل كند.( ابن شهر آشوب و شيخ منتجب الدين هم عصر مى باشند و ابن شهر آشوب شاگرد فتال نيشابورى است).
در ميان اساتيد محمد بن حسن فتال چهره هاى درخشانى يافت مى شود مانند:
از شاگردان آن بزرگوار تنها نام دو تن به ما رسيده:
متأسفانه در اين قسمت نيز اطلاعات فراوانى در دست نيست و تمام كسانى كه شرح حالى از فتال نيشابورى ذكر كرده اند تنها يك يا دو تأليف براى او شمرده اند كه عبارتند از:
1-روضة الواعظين و بصيرة المتعظين كه از جمله مصادر بحار الانوار است و بارها در ايران و عراق چاپ شده است.
2- كتاب التنوير في معاني التفسير.
سبب شهادت آن بزرگوار مشخص نيست، ولى شهادت او به دستور عبد الرزاق شهاب الاسلام، وزير سلطان سنجر سلجوقى بوده كه بعد از عزل پسر عمويش به منصب وزارت رسيد.
عبد الرزاق ابتدا از علماى بزرگ نيشابور بود اما پس از رسيدن به وزارت تغيير رويه داد و از ستمگر ترين وزراى دوران خود شد و در نهايت قساوت و بىدينى عمل مىكرد و از هيچ گناهى باك نداشت.
چنين سنگدلى ابن فتال نيشابورى را در سال 508 هجرى به شهادت رساند و بار ديگر يكى از بهترين انسانها به دست شقىترين آنها به شهادت رسيد.