تفسير جامع، ج3، ص: 79
بَراءَةٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ إِلَى الَّذِينَ عاهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِكِينَ (1) فَسِيحُوا فِي الْأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَ اعْلَمُوا أَنَّكُمْ غَيْرُ مُعْجِزِي اللَّهِ وَ أَنَّ اللَّهَ مُخْزِي الْكافِرِينَ (2) وَ أَذانٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ يَوْمَ الْحَجِّ الْأَكْبَرِ أَنَّ اللَّهَ بَرِيءٌ مِنَ الْمُشْرِكِينَ وَ رَسُولُهُ فَإِنْ تُبْتُمْ فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَ إِنْ تَوَلَّيْتُمْ فَاعْلَمُوا أَنَّكُمْ غَيْرُ مُعْجِزِي اللَّهِ وَ بَشِّرِ الَّذِينَ كَفَرُوا بِعَذابٍ أَلِيمٍ (3) إِلاَّ الَّذِينَ عاهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِكِينَ ثُمَّ لَمْ يَنْقُصُوكُمْ شَيْئاً وَ لَمْ يُظاهِرُوا عَلَيْكُمْ أَحَداً فَأَتِمُّوا إِلَيْهِمْ عَهْدَهُمْ إِلى مُدَّتِهِمْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَّقِينَ (4)
قوله تعالى: بَراءَةٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ تا غَفُورٌ رَحِيمٌ عياشى از حضرت صادق عليه السّلام روايت كرده فرمود سوره برائة در سال نهم هجرت پس از مراجعت پيغمبر اكرم از جنگ تبوك نازل شد و همان سال پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله كفار را از طواف خانه كعبه و زيارت آن ممانعت نفرموده و پيش از نزول برائه رسم آن حضرت چنان بود با كفار كه جنگ نمىكرد مگر با آنهائيكه بجنگ او آمده باشند و آيه سوره فَإِنِ اعْتَزَلُوكُمْ فَلَمْ يُقاتِلُوكُمْ وَ أَلْقَوْا إِلَيْكُمُ السَّلَمَ فَما جَعَلَ اللَّهُ لَكُمْ عَلَيْهِمْ سَبِيلًا قبلا بر آن حضرت نازل شده بود و با كسانيكه دورى مينمودند جهاد نمى كرد تا آنكه سوره برائة نازل شد خداوند امر فرمود كه با مشركين جنگ و جهاد نمايد خواه آنكه متعرض آن حضرت شوند و يا آنكه عزلت بجويند مگر آنهائيكه براى مدت محدود و معين پيمان بسته بودند روز فتح مكه مانند صفوان بن اميه و سهيل بن عمرو.
قوله تعالى: فَسِيحُوا فِي الْأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ بموجب اين آيه پيغمبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم مدت چهار ماه (يازدهم ذيحجه و محرم و صفر و ربيع الاول تا دهم ربيع الثانى) بكفار مهلت داد تا پس از انقضاء مدت هر كه اسلام نياورد خونش هدر و بقتل برسد.
عياشى از حضرت صادق روايت كرده فرمود رسول اكرم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم ابو بكر را طلبيده و آيات اوليه سوره برائة را باو داد و فرمود بمكه رفته و روز عيد قربان در منى بمردم ابلاغ كند همينكه أبو بكر حركت نمود جبرئيل بر پيغمبر نازل شده گفت اى محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم آيات مزبور بايد بوسيله يكى از نزديكترين افراد بخودت يعنى على بمردم مكه ابلاغ شود پيغمبر شخصى را براى برگردانيدن أبو بكر فرستاد و در منزل روحه باو رسيد و با خود نزد پيغمبر آورد و پيغمبر آيات را از أبو بكر گرفت و فرمود خداوند امر فرموده آيات را يا خودم يا كسى كه مانند خودم از اهلبيت من كه على باشد بمردم مكه برساند از حضرت رضا عليه السّلام روايت كرده فرمود امير المؤمنين عليه السّلام فرموده پيغمبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم بمن امر كرد از جانب خدا بمردم مكه ابلاغ كنم كه عريان و برهنه بطرف كعبه نروند و مشركين بدانحال نزديك مسجد الحرام نشوند از اين سال ببعد و آيات اوليه سوره برائه براى آنها قرائت كردم كه خداوند حلال فرمود مشركين پس از حج آنسال تا چهار ماه آزاد باشند و باوطان خود برگردند و پس از مدت مهلت مقرره آنها را هر كجا ديده شوند بقتل برسانند.
از حضرت على بن الحسين زين العابدين عليه السّلام در ذيل آيه وَ أَذانٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ يَوْمَ الْحَجِّ الْأَكْبَرِ روايت كرده فرمود اعلان كننده در روز حج اكبر امير المؤمنين عليه السّلام بود.
و در حديث ديگر است امير المؤمنين عليه السّلام فرمود من اول كسى بودم كه در روز عيد قربان و حج اكبر ميان مردم و مشركين اعلان نمودم.
عياشى از حضرت امام زين العابدين عليه السّلام روايت كرده فرمود سوگند بخدا براى جدم امير المؤمنين عليه السّلام در قرآن اسامى بسياريست و مردم آنها را نميدانند اصحاب حضورش عرض كردند كدام است آن اسامى؟ فرمود از جمله آنها اذان است و آيه را تلاوت نمودند سپس فرمود بخدا قسم اعلان كننده از طرف خدا و رسول او امير المؤمنين عليه السّلام بود در موقف كه در روز حج اكبر صدا زد ايمردم از امروز ببعد حق نداريد عريان طواف خانه بجا آوريد و مشركين بعد از اين نبايد داخل مسجد الحرام بشوند.
و از حضرت صادق عليه السّلام روايت كرده فرمود خداوند در آسمان امير المؤمنين را باذان ناميد چه آنحضرت امر پروردگار و رسول او را بمردم رسانيد و سوره برائة را بر آنها تلاوت نمود از اين لحاظ او را اذان نام گذاشت خداوند و اينحديث را ابن بابويه در علل روايت كرده.
ابن بابويه از حضرت رضا عليه السّلام روايت كرده فرمود روزى امير المؤمنين عليه السّلام باتفاق پيغمبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در مدينه گردش مينمودند پيره مردى بآنها رسيد سلام كرد و بامير المؤمنين عليه السّلام عرض كرد اى خليفه چهارم پروردگار در روى زمين ايرسول اكرم آيا چنين نيست؟ فرمود آنحضرت بلى چنان است و از نظر غايب شد امير المؤمنين عرض كرد به پيغمبر كه بود آن پيره مرديكه تصديق گفتار او را نموديد؟ فرمود برادرم خضر بود سخنان او صحيح است چه نخستين جانشين خدا در زمين آدم است چنانچه ميفرمايد إِنِّي جاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً دوم هرون است ميفرمايد از قول موسى يا هارون اخْلُفْنِي فِي قَوْمِي وَ أَصْلِحْ وَ لا تَتَّبِعْ سَبِيلَ الْمُفْسِدِينَ سوم داود است كه ميفرمايد در قرآن يا داوُدُ إِنَّا جَعَلْناكَ خَلِيفَةً فِي الْأَرْضِ خليفه چهارم پروردگار تو هستى خداوند اين آيه را در باره جنابت نازل كرده و ميفرمايد وَ أَذانٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ يَوْمَ الْحَجِّ الْأَكْبَرِ ايعلى وصى و جانشين و وزير من تو باشى.
و موفق بن احمد (يكى از بزرگان عامه است) از پيغمبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم روايت كرده كه روز جنگ خيبر پرچم سپاه را بدست على عليه السّلام داد و در اثر آن خداوند بواسطه آنحضرت فتح و فيروزى را نصيب مسلمين فرمود و روز غدير خم على را بروى دست مبارك بلند كرد و فرمود ايمردم بدانيد و آگاه باشيد كه على بن أبي طالب آقا و مولاى هر مرد مؤمن و زن مؤمنه است منزلت او نسبت بمن مانند منزلت هرون است بموسى من جهاد ميكنم با كفار بدستور تنزيل قرآن و على جهاد كند با آنها طبق تاويل قرآن على حبل اللّه است بيان كند براى اين امت اشتباهات آنان را، امام و پيشواى خلق است بعد از من، در باره او نازل شده آيه و أَذانٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ يَوْمَ الْحَجِّ الْأَكْبَرِ، پيروى كند از سنة و طريقه من، نخستين كسى باشد كه از قبر بيرون آيد و بمن ملحق شود كنار حوض كوثر و با من و فاطمه و حسن و حسين عليه السّلام داخل بهشت گردد خداوند وحى فرموده بر من فضيلت على را براى مردم بيان كنم و بآنها برسانم امر پروردگار را در باره على بعضى از شما مردم بغض و عداوت او را در دل نگاه داريد و بعد از من آنها را آشكار كنيد اى مردم از خدا بترسيد و در حق على و فرزندانش ظلم و ستم روا مداريد و كينه او را در دل جاى ندهيد همانا من دوستم با دوستان على و دشمنم با دشمنان او پس از آن پيغمبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم گريه بسيار نمود مردم سبب گريه آنحضرت را سؤال نمودند؟ فرمود جبرئيل نازل شد و خبر داد كه شما مردم پس از من در حق على ستم كنيد و او را از حقش منع نمائيد على و فرزندانش را بقتل رسانيد و ظلم و ستم در حق فرزندانش ادامه دارد و از بين نرود تا زمانى كه قائم عليه السّلام ما قيام كند گويا مشاهده ميكنم كه بلاد و شهرستانها تغيير كرده و بندگان خاص خدا ضعيف و ناتوان گشتهاند و مردم ظهور از فرج مأيوس شدهاند آن هنگام است كه قائم ظهور كند اسم او اسم من است و از فرزندان دخترم فاطمه عليه السّلام ميباشد قدرى گريه آنحضرت آرام گرفت سپس فرمود ايمردم بشارت ميدهم شما را بظهور فرج همانا وعده پروردگار راست است و هرگز تخلف نميكند.
در كافى از حسين بن خالد روايت كرده گفت سؤال كردم از حضرت موسى بن جعفر عليه السّلام بچه سبب گناه و معصيت بر حاج تا مدت چهار ماه نوشته نميشود؟ فرمود چون خداوند مباح كرد بر مشركين تا چهار ماه بروى زمين سير كنند بقولش كه فرمود فَسِيحُوا فِي الْأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ بخشيد گناه مؤمنين از حاج را باندازه مهلت دادن كفار و اين حديث را ابن بابويه در علل روايت كرده.
و از معوية بن عمار روايت كرده گفت سؤال كردم از حضرت صادق عليه السّلام روز حج اكبر چه روزيست؟ فرمود روز عيد قربان است و حج اصغر عبارت از عمره است و حج اكبرش گفتند براى آنكه در آنسال مؤمن و كافر طواف نمودند و بعد از آن كفار ممنوع شدند از وارد شدن بمسجد الحرام.