خاندان آل طاووس
جد هفتم ايشان، محمد بن اسحاق، كه به خاطر زيبايى و ملاحتش به طاووس مشهور شده بود از سادات بزرگوار مدينه محسوب مىشد.
پدر او، موسى بن جعفر نيز، از روات بزرگ حديث است كه روايات خود را در اوراقى نوشته بود و بعد از او فرزندش آنها را جمع آورى نموده و با نام« فرقة الناظر و بهجة الخاطر مما رواه والدي موسى بن جعفر» آن را منتشر نمود.
مادر او نيز دختر ورام بن ابى فراس، از بزرگان علماى اماميه بود. مادر پدرش نيز نوه شيخ طوسى مىباشد و به همين خاطر سيد گاهى مىگويد:« جدي ورام بن أبي فراس» و گاهى مىگويد:« جدي الشيخ الطوسي».
برادرها و برادرزادهها و فرزندان او نيز از علماى بزرگوار شيعه بوده اند.
تحصيلات
ابتداى تحصيلات سيد ابن طاووس در شهر حله بود كه از محضر پدر و جد خود، ورام بن ابى فراس علوم مقدماتى را آموخت.
سيد با دركى قوى و هوشى سرشار قدم در راه علم نهاد و در اندك زمانى از تمام هم شاگرديهاى خود سبقت گرفت. وى در كشف المحجة مىگويد:
« وقتى من وارد كلاس شدم آنچه را ديگران در طول چند سال آموخته بودند، در يك سال آموختم و از آنان پيشى گرفتم.» او مدت دو سال و نيم به تحصيل فقه پرداخت و پس از آن خود را از استاد بىنياز ديد و بقيه كتب فقهى عصر خويش را به تنهايى مطالعه نمود.
شخصيت اجتماعى
سيد ابن طاووس در بين علما و مردم زمان خويش از احترام خاصى برخوردار بود. او علاوه بر اينكه فقيهى نام آور بود اديبى گرانقدر و شاعرى توانا شمرده مىشد، گرچه شهرت اصلى او در زهد و تقوى و عرفان اوست و اكثر تأليفات او در موضوع ادعيه و زيارات مىباشد.
سيد كتابخانه بزرگ و بىنظيرى داشت كه از جدش به ارث برده بود و او به گفته خودش تمام آن كتابها را مطالعه كرده يا درس گرفته بود.
سفرهاى علمى
ابن طاووس كه از محضر اساتيد حله استفاده كافى و لازم را برده بود براى استفاده از علماى ديگر شهرها عزم سفر نمود.
او ابتدا به كاظمين رفت. پس از مدتى ازدواج نمود و ساكن بغداد شد. مدت 15 سال در شهر بغداد به تربيت شاگردان و تدريس علوم مختلف پرداخت. ورود سيد به بغداد سال 625 هجرى بوده است.
سيد كه تحت فشار دولت عباسى براى پذيرش پستهاى حكومتى قرار گرفته بود از بغداد به حله، زادگاه خويش، مراجعت كرد.
رضى الدين مدت سه سال نيز در جوار امام هشتمعليه السلام به سر برد. سپس به نجف و كربلا هجرت كرده و در هر كدام حدود 3 سال مقيم شد. در اين زمان علاوه بر تربيت شاگردان و تدريس علوم مختلف، همّت اصلى خويش را بر سير و سلوك و كسب معنويات قرار داد.
در زمان اقامت در كربلا كتاب شريف« كشف المحجة» را به عنوان وصيتى براى فرزندانش كه در آن زمان كودك بودند نوشت.
آخرين سفر ابن طاووس در سال 652 هجرى به بغداد بود. وى در بغداد منصب نقابت را پذيرفت و تا پايان عمر خويش در همانجا سكنى گزيد. زمانيكه مغولها به بغداد حمله كرده و آن را اشغال نمودند، سيد نيز در بغداد بود.
نقابت سادات
در دوران اقامت ابن طاووس در بغداد از سوى خليفه عباسى، المستنصر، پيشنهادهايى مانند وزارت، سفارت و... به او شد؛ اما سيد هيچيك را نپذيرفت و استدلالش براى خليفه چنين بود كه:« اگر من طبق مصلحت شما عمل كنم رابطه خويش را با خداوند قطع مىنمايم و اگر طبق اوامر الهى و عدل و انصاف حركت كنم خاندان تو و بقيه وزرا و سفرا و فرماندهان تو آن را تحمل نخواهند كرد و چنين خواهند گفت كه على بن طاووس با اين رويه مىخواهد بگويد اگر حكومت به ما برسد اينچنين عمل مىكنيم و اين روشى است بر خلاف سيره حكمرانان قبل از تو و مردود دانستن حكومتهاى آنهاست.» سيد در سال 661 هجرى نقابت علويان را پذيرفت. نقيب بزرگترين شخصيت علمى و دينى سادات بود كه كليه امور مربوط به سادات را عهدهدار مىشد. اين وظايف شامل قضاوت مشاجرات، رسيدگى به مساكين و مستمندان، سرپرستى ايتام و... مىشد.
البته ايشان تأكيد دارد كه تنها بخاطر حفظ جان دوستان و شيعيانى كه در معرض قتل و غارت مغول قرار داشتند اين منصب را پذيرفته است.
اساتيد
سيد در محضر بزرگان عصر خويش به كسب علم و ادب و معنويت پرداخت. از جمله اساتيد اويند:
1- پدر بزرگوارش موسى بن جعفر 2- جدش ورام بن ابى فراس 3- ابن نما حلى 4- فخار بن معد موسوى
شاگردان
از جمله پرورش يافتگان مكتب سيد ابن طاووس مىتوان به:
1- سديد الدين حلى، پدر علامه حلى 2- علامه حلى 3- حسن بن داود حلى صاحب رجال 4- عبد الكريم بن احمد بن طاووس، برادر زاده او 5- على بن عيسى إربلى و... اشاره نمود.
تأليفات
ابن طاووس حدود 50 تأليف دارد كه بسيارى از آنها در موضوعات ادعيه و زيارات است.
سيد كتابخانهاى غنى داشته كه حدود 1500 كتاب در آن وجود داشته و در تأليف كتابهاى خويش از آنها استفاده مىبرده است. بسيارى از كتب مرجع سيد در طول زمان از بين رفته و تنها منبع اطلاع ما از آنها، نوشته هاى امثال سيد ابن طاووس است و اين نكته ارزش تأليفات سيد را دوچندان مىكند.
از جمله تأليفات سيد است:
1- ده جلد كتاب« المهمات و التتمات» كه هر يك با عنوان مستقل چاپ شده است از جمله: فلاح السائل، زهرة الربيع، جمال الأسبوع، إقبال الأعمال و...
سيد اين كتب را به عنوان تتمه مصباح المتهجد شيخ طوسى نوشته است.
2- كشف المحجة لثمرة المهجة، كتابى اخلاقى است و شامل وصيتهاى سيد به فرزندانش مىباشد و مراحل مختلف زندگى خويش را هم در آن ذكر كرده است.
3- مصباح الزائر و جناح المسافر 4- الملهوف على قتلى الطفوف 5- مهج الدعوات و منهج العنايات و...
وفات
سيد على بن طاووس در سال 664 هجرى در سن 75 سالگى و در شهر بغداد وفات نمود. بدن شريفش را به نجف اشرف منتقل نموده و در حرم امير المؤمنين عليه السلام به خاك سپردند.