تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة نوشته سيد شرف الدين، على حسينى استرآبادى، متوفاى اواخر قرن دهم هجرى است. همچنانكه از نامش پيداست در موضوع فضايل اهل بيت پيامبر( ع) تاليف شده است.
انگيزه تأليف
سيد شرف الدين در مقدمه، انگيزه خود را از تأليف كتاب چنين بيان مى كند:
« آيات فراوانى در قرآن مجيد در مدح اهل بيت پيامبر( ص) و ذم و نكوهش دشمنان آنان آمده و روايات فراوانى در تفسير اين آيات وارد شده؛ ولى اين روايات در كتب مختلف تفسير پراكنده اند به طورى كه دسترسى به آنها و اطلاع از همه آنها براى مراجعه كنندگان مشكل است، لذا تصميم به جمع آورى آنها در يك كتاب گرفتم تا موجب هدايت طالبان راه راست گردد.
مأخذ تمام مطالب را هم روايات نقل شده از راسخين در علم قرار دادم زيرا هر چه از ناحيه آنها باشد مسلّما صحيح و خدشه ناپذير است. البته مقدارى هم، رواياتى از طريق عامه نقل كردهام كه بسيار اندك است».
ساختار و گزارش محتوا
سيد شرف الدين به خاطر سهولت هر چه بيشتر در بازيابى مطالب كتاب، آن را به ترتيب قرآن قرار داده و از سوره فاتحه آغاز كرده و به سوره اخلاص ختم نموده است.
در هر قسمت نيز ابتدا نام سوره، بعد آيات مورد نظر را با شماره آيه ذكر كرده، پس از آن و در ذيل آيه روايات اهل بيت عليهم السلام را در تأويل آن آيه آورده است.
مصنف در بعضى موارد در پايان روايات توضيحاتى براى روشن شدن معناى آيه و روايتِ ذيل آن ذكر كرده است.
سيد شرف الدين آيات را به صورت گلچين آورده و در اين بين نام بعضى از سور قرآن، در كتاب نيامده، زيرا روايتى ذيل آيات آن سوره نيافته است.
نكته بسيار مهمى كه هنگام مطالعه اين كتاب بايد در نظر گرفته شود آن است كه كتاب در صدد بيان ترجمه يا تفسير آيات بوسيله روايات نيست، چرا كه تفسير هم مانند ترجمه نظر به مدلول ظاهرى آيه دارد. مصنف در اين كتاب تمام تلاش خود را صرف تبيين تأويل آيات از راه روايات معصومين كرده است و تأويل قرآن نظر به باطن و بطن قرآن دارد كه هيچ راهى جز علم غيب براى رسيدن به آن وجود ندارد و الفاظ قرآن هيچ دلالتى بر آن معنى ندارند.
مصنف محترم نيز با توجه به اين نكته تنها رواياتى را جمع آورى كرده كه باطن و حقيقت آيات الهى در قرآن كريم را بيان مى كنند.
مقدمه كتاب مختصر است و پيرامون زندگينامه مؤلف و كتاب حاضر تدوين شده. همچنين توضيحاتى پيرامون تأويل و پيشينه تأليف در آن آمده است.
در پاورقى كتاب نيز تحقيقى شامل نسخه بدلها و استخراج آيات و روايات از منابع همراه با آدرس آنها وجود دارد و بعضى روايات نيز از منابع اهل سنت آدرسدهى شدهاند.
سيد شرف الدين در تأليف خود از منابع متعددى استفاده كرده كه از آن جمله:
1- كنز الفوائد، كراجكى
2- ما نزل من القرآن في أهل البيت عليهم السلام از على بن ماهيار
3- كشف الغمة، إربلى
4- كتابهاى علامه حلى
5- كتاب تفسير على بن ماهيار، كه مصنف بيشترين استفاده را از آن نموده است.
وضعيت كتاب
تأويل الآيات توسط شيخ علم بن سيف بن منصور نجفى در سال 937 ق خلاصه شده و با نام جامع الفوائد و دافع المعاند انتشار يافته است.( البته بعضى به اشتباه آن را كنز جامع الفوائد گفتهاند كه صحيح نيست)
به لحاظ ارزش و اهميتى كه موضوع و متن كتاب تأويل الآيات داشته، سيد روح الأمين مختارى شرحى بر آن نگاشته است.
در مقدمه اين شرح 14 فصل پيرامون ترجمه و تفسير و تأويل و بحث مفصلى پيرامون هريك از آنها ارائه شده است.
اين كتاب توسط محمد معصوم بن محمد امين استرآبادى به فارسى ترجمه شده و با نام لوامع التأويل انتشار يافته است.
چاپ مورد استفاده در برنامه با مقدمه و تحقيق و تصحيح جناب آقاى حسين استاد ولى است.