«تفسير اثنا عشرى»، تاليف حسين بن احمد حسينى شاه عبدالعظيمى، تفسير فارسى قرآن كريم تا آخر سوره مرسلات است. اين تفسير با زبانى ساده و قابل فهم براى تودهى مخاطبانى كه با زبان عربى آشنايى ندارند، با جهت گيرى تحليلى، و ارشادى و با رويكردى لغوى و روايى تاليف شده است.
تفسير اثنا عشرى خلاصه تفسيرى است كه مؤلف به شكل مفصل و حاوى 22 جزء قرآن قبلاً نگاشته و فرصت تكميل آن را پيدا ننموده است.
گزارش محتوا:
مفسر، كتاب را با پيشدرآمدى در باب مقدمات تفسير مانند تعريف تفسير، تاويل و ترجمه و فرق ميان آنها، و بحثهاى روائى از قبيل، تمسك به قرآن، حاملين علم آن، منع تفسير به راى، سبب نزول، كيفيت نزول و اقسام آن، اعجاز قرآن، اسامى آن، ثواب قرائت، آداب قرائت و نوادرى در مطالب اعتقادى نسبت به قرآن از قبيل، قراء سبعه، عدد آيات و...، شروع و سپس به تفسير پرداخته است.
وى در تأليف اثر خود بر مصادر تفسيرى و روايى مختلفى اعتماد داشته كه برخى از آنها از اين قبيلند: در تفاسير: تبيان، مجمع البيان، برهان، نور الثقلين، صافى، منهج الصادقين، روح الجنان، عياشى و قمى و از منابع روائى: كافى، نهج البلاغة، بحار الانوار، عيون اخبار الرضا، معانى الاخبار، الغدير و برخى منابع روايى اهل سنت.
روش چينش مطالب بدينگونه است كه در آغاز سوره، اطلاعات كلى درباره ى سوره ارائه شده است كه عبارتند از: مكى يا مدنى بودن، نام سوره و ترجيح آن نسبت به نام هاى ديگر، تعداد آيات، كلمات حروف، ترتيب نزول و فضيلت و ثواب تلاوت آن، تحقيقاتى دربارهى مفاهيم و معارف قرآنى كه گاه جنبه ى خطابى يا ادبى دارد و گاه با زبان علمى و فلسفى بيان مى شود.
در فهم آيات از اخبار و احاديث خصوصاً اخبار اهل البيت ( ع) بدون ذكر سند و راوى حديث استفاده شده است. نقد و ارزيابى اقوال و طرح ديدگاه هاى تفسيرى و كلامى كمتر به چشم مى خورد.
مفسر در سير معمولى روش خود ( ذكر آيه، ترجمه، تفسير كلمات و آيات، نقل روايات و نقل اقوال تفسيرى)، تفسير آيه را به شكل تحليلى در معناى آيه بيان مى دارد، بدون اينكه متعرض بحثهاى مفصل لغوى و قرائت گردد. در اين باب به تدبر در قرآن و يافتن دعوت قرآنى و توجه به هدايت آن، اهتمام مى ورزد.
مباحث عقايدى را نيز بدون مطرح كردن اختلافات و ادله آن در حدّ بيان آيه، دنبال مى كند. در اين مباحث، ديدگاه شيعه دوازده امامى را در باب امامت، عصمت، صفات خداوند، جبر و اختيار و رؤيت خداوند، بدون خارج شدن از دايره ى تفسير، و با استشهاد به روايات ائمه( ع) بيان مى كند.
روش وى در مباحث فقهى نيز گذرا و در حدّ بيان احكام آيات است و به استدلال اقوال و ديدگاههاى مختلف نمى پردازد بلكه به بيان تفسيرى آيه، سبب نزول و روايات منقول از ائمه ( ع) در حكم فقهى آن، اكتفا مى نمايد.
نسبت به اسرائيليات و مطالبى كه چهره ى انبياء الهى و قرآن را مشوّش مى كند، بنا را بر عدم نقل گذاشته و به كسانيكه اينگونه مطالب را نقل و مطرح مى نمايند، شديداً حمله مى كند و حق را بيان مى كند؛ به عنوان نمونه ذيل آيه 102 سورهى بقره « و ما أنزل على الملكين ببابل هاروت و ماروت» منقولات از ابن عباس، سدى و كلبى را مطرح كرده، نقد مى نمايد و با روايات ائمه ( ع)، عصمت ملائكه را اثبات مى كند.
ايشان مطالب خود را در قالب تعابيرى چون، فوائد، تنبيه، تبصره، تحقيق، تنظيم و خاتمه بيان مى دارد.
وضعيت كتاب:
اين اثر در سال 1334- 1339 ش، براى نخستين بار به چاپ رسيد. نسخه حاضر در سال 1363 ش،( 1404 ق) در چهارده مجلد با قطع وزيرى به چاپ رسيده است.
فهرستى از مطالب كتاب بر اساس سوره هاى تفسير شده در جميع مجلدات، انتهاى جلد اول، راهنماى محققان خواهد بود. در اين نسخه، آيات و روايات اعراب گذارى شده و مدارك و منابع اقوال و آدرس آيات در پاورقى آورده شده است.