از آياتى كه بر برترى على مرتضى عليه السلام بر همه پيامبران غير از پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله و سلم دلالت دارد آيه مباهله است:
فمن حاجك فيه من بعد ما جاءك من العلم فقل تعالوا ندع ابناءنا و ابناءكم و نساءنا و نساءكم و أنفسنا و انفسكم ثم نبتهل فنجعل لعنة الله على الكاذبين (1) .
«پس هر كه درباره آن (قرآن يا عيسى) با تو به بحث و مجادله پرداخت پس از آنكه علم آن به تو رسيد،پس بگو:بياييد ما و شما فرزندان و زنان و جانهاى خويش را بخوانيم آن گاه به درگاه خدا زارى كنيم و در حق يكديگر نفرين كنيم و لعنت خدا را بر هر كدام از ما دو گروه كه دروغگوست قرار دهيم».
شأن نزول آيه
از مسائلى كه به حد ضروريات اوليه و امور مسلم رسيده است نزول آيه مباهله در حق اهل عبا و پنج تن برگزيده خدا عليهم السلام است،به گونهاى كه اين مطلب را بسيارى از محدثان و مفسران و مورخان و متكلمان در كتابهاى خود آورده وجزء مسائل مسلم و غير قابل ترديد انگاشتهاند،بلكه بيشتر مسلمانان قائلند كه پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم در داستان مباهله با نصاراى نجران از زنان جز پاره تن خود فاطمه عليها السلام،و از فرزندان جز دو نوه و گلهاى خود حسن و حسين عليهما السلام،و از جانها (كسانى كه به منزله جانند يا حكم خود شخص را دارند) جز برادرش على عليه السلام را كه نسبت به او منزلت هارون با موسى عليه السلام را داشت،فرا نخواند.اينانند اهل اين آيه،و بسيارى از علماى عامه نزول اين آيه را درباره آنان ذكر كرده اند،از جمله:
1ـمحمد بن جرير طبرى در تفسير خود گويد:پيامبر صبح زود بيرون آمد در حالى كه حسين را در آغوش و دست حسن را در دست گرفته و فاطمه پشت سر حضرتش حركت مى كردـ درود خدا بر همه آنان باد. (2)
2ـ حاكم نيشابورى در«مستدرك»و ابو نعيم در«دلائل»از جابر بن عبد الله انصارى آورده اند كه گفت:عاقب و سيد (دو تن از سران نصاراى نجران) بر رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم وارد شدند و حضرت آنان را به اسلام دعوت نمود... (و داستان را ادامه مىدهد تا آنجا كه گويد) پس آنها را به نفرين در حق يكديگر فراخواند و آنان وعده دادند.فردا صبح رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم دست على و فاطمه و حسن و حسين را گرفت و آمد و كسى را نزد آنان فرستاد اما آنان نپذيرفتند... (و در آخر سخن درباره معناى آيه گويد) مراد از انفسنا رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم و على،و از ابناءنا حسن و حسين،و از نساءنا فاطمه عليهم السلام مى باشد. (3)
3ـ جار الله زمخشرى گويد:پس نصاراى نجران نزد رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم آمدند در حالى كه آن حضرت،حسين را در آغوش و دست حسن را در دست گرفته و فاطمه در پشت سر آن حضرت و على در پشت سر فاطمه عليهم السلام در حركت بود وپيامبر صلى الله عليه و آله و سلم به آنان مىفرمود:هرگاه من دعا كردم شما آمين بگوييد.اسقف نصارا به همراهان گفت :«اى گروه نصارا،من چهرههايى را مىبينم كه اگر خداوند بخواهد كوهى را به خاطر آنان از جا مىكند،با آنان مباهله نكنيد كه به هلاكت مىرسيد»...و در اين حادثه دليلى بر فضيلت اصحاب كساء هست كه دليلى از آن قوىتر وجود ندارد. (4)
4 ـفخر رازى گويد:چون پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم دلائل كافى براى نجرانيان آورد ولى آنان بر جهل و نادانى خود پافشارى كردند،به آنان فرمود:خداوند مرا امر فرموده كه اگر حجت را نپذيريد با شما مباهله كنم.گفتند:ما مىرويم در كار خود مىانديشيم سپس حضور شما مىرسيم.چون بازگشتند به عاقب كه رايزن آنان بود گفتند:اى عبد المسيح،نظر شما چيست؟گفت :اى ترسايان،به خدا سوگند شما به خوبى مىدانيد كه محمد پيامبرى است كه از جانب خدا فرستاده شده است و سخن درستى را هم درباره صاحب شما (عيسى عليه السلام) آورده است...پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم در حالى كه عبايى از موى سياه بر دوش داشت بيرون شد و حسين را در آغوش و دست حسن را به دست گرفته و فاطمه پشت سر او و على رضى الله عنه پشت سر فاطمه در حركت بود،و پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم مىگفت:هر گاه من دعا كردم شما آمين گوييد.اسقف نجران كه اين صحنه را مشاهده كرد گفت:«اى ترسايان،من چهرههايى را مىبينم كه اگر از خدا بخواهند تا كوهى را از جا بركند خداوند چنان كند،پس با آنان مباهله نكنيد كه هلاك مىشويد و ديگر تا روز قيامت يك نفر نصرانى بر روى زمين باقى نخواهد ماند». ..
و روايت شده است كه:«چون پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم با آن عباى مويين بيرون شد حسن رضى الله عنه آمد و پيامبر او را به زير عبا برد،سپس حسين رضى الله عنه آمد او را نيز زير عبابرد،سپس فاطمه و سپس على ـ رضى الله عنهما ـ آمدند،آن گاه پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم آيه تطهير را خواند:انما يريد الله...» (5) .و بدان كه اين روايت به منزله روايتى است كه صحت آن در ميان اهل تفسير و حديث مورد اتفاق است. (6)
5ـقرطبى گويد.ابناءنا دليل آن است كه نوههاى دخترى را نيز فرزند نامند،زيرا پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم حسن و حسين را با خود آورد و فاطمه پشت سر آن حضرت و على پشت سر فاطمه در حركت بود و پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم به آنان مىگفت:هر گاه من دعا كردم شما آمين گوييد. (7)
6ـسبط ابن جوزى گويد:«چون آيه ندع ابناءنا و ابناءكم نازل شد رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم على و فاطمه و حسن و حسين عليهم السلام را فراخواند و گفت:خداوندا،اينان اهل منند». (8) و عين همين عبارت را ابو حيان اندلسى (9) و احمد حنبل (10) و گنجى شافعى (11) آوردهاند.
اين اقوالى كه در شأن نزول آيه آورديم قطرهاى از دريا و ذرهاى از صحراى بىكران است،براى اطلاع بيشتر رجوع كنيد به كتاب«احقاق الحق»3/46ـ79.و در اينجا خوب است شقوقى را كه در آيه احتمال مىرود از زبان محقق دانشمند استاد محمد تقى فلسفىـكه خداوند او را از گزند حوادث مصون بداردـبياوريم.ايشان گويند:
مباهله پنج تن اهل كساء و برگزيدگان الهى عليهم السلام با نصاراى نجران از نظر عقلى چهار گونه تصور دارد:1) دعاى هر دو طرف مستجاب شود و هر دو دسته هلاك گردند.2) دعاى هيچ كدام مستجاب نشود،و اين امر سبب شود تا هر دو گروه كه از سردمداران اجتماع و مبلغان دين بودهاند از نظر مردم بيفتند و ارزش آنان ساقط شود.3) دعاى نجرانيان مستجاب شود و گروه مخالف آنان گرفتار عذاب الهى شود.4) دعاى خاندان پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم مستجاب شود و نجرانيان دچار عذاب و هلاكت گردند.
هر يك از اين احتمالات كه غالب شود موجب آن است كه طرفين دعوا جانب احتياط گيرند و از اقدام به مباهله خوددارى نمايند،زيرا در اين كار احتمال هلاكت و برافتادن از صحنه حيات و گرفتارى به عذاب است.با توجه به اين نكته معلوم مىشود كه خاندان پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم در برترين مرحله يقين به حقانيت خود قرار داشتند،و اگر كمترين ترديد و اضطرابى در آنان وجود داشت هرگز به اين امر خطير اقدام نمىكردند.زيرا در اين اقدام دو احتمال بود:يا به عذاب و هلاكت مىرسيدند و يا از نظر مردم مىافتادند و قدر و قيمت آنان نزد مردم كاهش مىيافت.روى همين وسوسه ها و ترديدها بود كه نجرانيان بازگشتند و جرأت بر مباهله پيدا نكردند و پس از آنكه به اين كار حاضر نشدند رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمود:«هلاكت بر نجرانيان سايه افكند،و اگر ملاعنه و مباهله مىكردند همگى به بوزينگان و خوكها مسخ مى گشتند و اين بيابان بر آنان پر از شعلههاى آتش مىشد،و خداوند نجران و نجرانيان را از ريشه برمىانداخت حتى مرغان بر شاخسار درختان را،و يك سال نمىگذشت كه همگى نابود مىشدند». (12) شايد اين معنى كه هيچگونه وسوسه و شك و ترديد و اضطرابى به آن بزرگواران دست نداد و اين كه مباهله تنها ميان پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم و نجرانيان نبود بلكه همه پنج تن عليهم السلام طرف دعوا بودند از دقت در خود آيه شريفه به دست آيد.
علامه طباطبائى رحمه الله گويد:در اينجا نكتهاى است و آن اينكه:خداوند به پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم فرموده است:«پس از آنكه دانش آن به تو رسيد مباهله كن»،و اين مىرساند كه چون تو يقين به حقانيت خويش دارى دل خوش دار كه به اذن خدا پيروز مىشوى و خدا ياور توست و هيچگاه تو را تنها نخواهد گذارد.
و نيز گويد:مباهله و ملاعنه گرچه به حسب ظاهر ميان احتجاج گونهاى بود ميان پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم و نجرانيان،ولى اين دعوت عموميت داشت و فرزندان و زنان را نيز شامل بود تا دليل اطمينان داعى به حقانيت و راستى دعوت خود باشد،زيرا خداوند مهر و محبت زن و فرزند را در دل انسان به وديعت نهاده و انسان در راه نگهدارى آنان جانفشانى مىكند و به خاطر حمايت از آنان و غيرت بر آنان خود را به خطر مىاندازد،ولى مىبينيم كه پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم آنان را به همراه خود مى آورد حتى فرزندان را كه طبيعتا علاقه بيشترى به آنان دارد جلو مى اندازد!
و نيز گويد:اين كه فرموده است:«پس لعنت خدا را قرار مىدهيم»بيان حال ابتهال و زارى آنان به درگاه خداست،و اين كه فرموده:«قرار مى دهيم»ونفرموده:«از خدا مى خواهيم كه چنين كند»اشاره به اين است كه اين دعا غير قابل رد است و حتما مستجاب مىشود زيرا وسيلهاى است براى امتياز حق از باطل.
و نيز گويد:منظور از الكاذبين (دروغگويان) گروه خاصى از آنهاست نه هر دروغگويى در هر جا و هر كه باشد،مراد دروغگويانى است كه در طرفين اين احتجاج ميان پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم و نجرانيان قرار دارند،كه يك طرف دعوا مىگفت:خدا يكى است و عيسى بنده و رسول خداست،و طرف ديگر دعوا مىگفت:عيسى خدا يا پسر خداست و خدا يكى از اقنوم است.بنا بر اين واضح است كه اگر دعوا و مباهله ميان شخص پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم و نصاراى نجران بودـيعنى يك طرف دعوا يك نفر و طرف ديگر دعوا گروهى بودندـبايد طور ديگرى تعبير مىآورد كه قابل انطباق بر مفرد و جمع باشد،مثلا مىفرمود:فنجعل لعنة الله على من كان كاذبا.در صورتى كه چنين نگفت،و همين دلالت دارد كه هر دو طرف دعوا جمع و گروه بودهاند.و اين مىرساند كه حاضران در مباهله همگى شريك در دعوا بودهاند و عنوان كذب بر همگى اطلاق مىگرديده است.پس معلوم شد كه كسانى كه با رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم در اين مباهله شركت داشتند يعنى على و فاطمه و حسن و حسين عليهم السلام در اين دعوا و دعوت شريك رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم بودهاند،و اين برترين و بالاترين منقبتى است كه خداوند ويژه خاندان پيامبر خود صلى الله عليه و آله و سلم نموده است همان طور كه از ميان مردان و زنان و فرزندان امت تنها آنان را به نام جان و زن و فرزند پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم خوانده است. (13)
مراغى در تفسير خود گويد:اين كه در مباهله،فرزندان و زنان را بر انفس مقدم داشت با آنكه يك مرد هميشه خود را فداى آنان مىكند و هيچ گاه آنان رابه خطر نمىاندازد،براى آن است كه پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم اطمينان كامل و يقين قطعى داشت كه حق با اوست و در اين كار كمترين خطرى متوجه خاندانش نخواهد شد. (14)
زمخشرى گويد:اگر گويى:دعوت به مباهله براى آن بود كه دروغگو در طرفين دعوا مشخص شود و اين چيزى بود ميان پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم و آنان كه او را تكذيب مىكردند،پس چرا فرزندان و زنان را نيز با خود آورد؟گويم:اين دليل آن است كه او به كار خود و حقانيت خويش اطمينان كامل داشت،زيرا جرأت كرد كه عزيزان و پارههاى جگر خود و محبوبترين مردم در نظر خود را به مخاطره اندازد...و اين كه در ميان همه عزيزان،فرزندان و زنان را انتخاب كرد براى آن است كه اينان از همه عزيزتر و دلبندترند و يك مرد هميشه در راه آنان جانفشانى مىكند،و آوردن آنان در اين صحنه خطرناك به جهت اطمينان به حقانيت خود است...و اين كه زنان و فرزندان را بر انفس مقدم داشت مى خواست به مقام والا و منزلت نزديك آنان آگهى دهد و اعلام بدارد كه آنان حتى از جان عزيزترند. (15)
علامه سيد شرف الدين رحمه الله گويد:در اينجا نكتهاى است كه تنها عالمان علم بلاغت به عمق آن مىرسند و راسخان در علم و عارفان به اسرار قرآن قدر آن را مىشناسند و آن اينكه:آيه كريمه ظهور دارد در عموميت فرزندان و زنان و انفس چنانكه علماى علم بيان گواهند و كسانى كه مى دانند جمع مضاف،حقيقت در استغراق است اين مطلب را به خوبى مىدانند.
اما اين عمومات از آن جهت در خصوص آنان اطلاق شده است كه آنان چندنفر نمونههاى اسلام و كاملترين مردم و برگزيدگان عالم و بهترين بهترينان از فرزندان آدمند و روحانيت اسلامى و خلوص عبوديتى كه در آنان است در هيچ يك از آفريدگان وجود ندارد،بنابر اين دعوت آنان براى مباهله در حكم دعوت همگان است و حضور همان چند نفر به منزله حضور همه امت است و آمين گفتن آنان بر دعاى پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم كافى است و نيازى به آمين ديگران ندارد.با توجه به اين مطلب روا مىشود كه آن عمومات بر خصوص همين چند تن اطلاق گردد.و هر كه در اسرار كتاب با حكمت الهى غور كند و در آن بينديشد و بر اهداف آن آگاهى يابد خواهد دانست كه اطلاق اين عمومات بر خصوص آنان نظير محتواى اين شعر است كه:
ليس على الله بمستنكر
ان يجمع العالم فى واحد
«هرگز از خداوند ناخوشايند و ناممكن نيست كه همه عالم را در يك شخص فراهم آورد».
يك نكته جالب:اين كه پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم از ميان انفس،على و از ميان زنان زهرا را برگزيد و آورد اما از ميان فرزندان دو تن را آورد و اكتفا به يكى نكرد دليل همان مطلبى است كه ما گفتيم كه آنان از همه برترند،زيرا چون براى على و فاطمه نظيرى در ميان انفس و زنها نبود وجود همين دو تن كافى بود،بر خلاف حسن و حسين كه وجود يكى از آندو از وجود ديگرى بىنياز نمىكرد زيرا هر دو برابر بودند و اگر تنها يكى از آنها را فرا مىخواند ترجيح بلا مرجح بود و اين كار با عدل و حكمت سازگارى نداشت.آرى اگر در ميان فرزندان كسان ديگرى همتاى آن دو پيدا مىشدند پيامبر آنان را نيز فرا مىخواند چنانكه اگر براى على و فاطمه نيز در ميان انفس و زنان نظيرى بود بر اساس قانون حكمت و عدل ومساوات تنها آندو تن را بر نمىگزيد و ديگران را نيز با خود مىآورد. (16)
استفاده برترى على عليه السلام از آيه مباهله
بهترين دليل برترى على عليه السلام از همه افراد بشر حتى از انبيا عليهم السلام غير از پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله و سلم همين آيه است،زيرا خداوند او را نفس پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم خوانده است،و از روايات و گفتار مورخان و محدثان بر مىآيد كه مراد از انفسنا على عليه السلام است.
محمد بن طلحه شافعى ضمن بيانى در فضيلت زهرا عليها السلام در اين آيه،گويد:اين كه پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم فاطمه را ميان خود و ميان على عليه السلام كه به منزله جان او بوده است قرار داد دليل بر آن است كه مىخواست فاطمه از هر سو حراست گردد و بدين سبب اهميت شأن او روشن شود،زيرا حراست با احاطه انفس بيش از حراست با احاطه ابناء است . (17)
ابن حجر هيتمى گويد:دار قطنى روايت كرده است كه:على عليه السلام در روز شورى با حاضران احتجاج كرد و گفت:شما را به خدا سوگند كه آيا در ميان شما كسى هست كه خويشاونديش از من به رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم نزديكتر باشد؟و غير از من كسى هست كه پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم او را نفس خود قرار داده و فرزندان او را فرزندان خود و زن او را زن خود قرار داده باشد؟گفتند:نه،خدايا. (18)
فخر رازى گويد:در رى مردى بود به نام محمود بن حسن حمصى كه معلم شيعيان دوازده امامى بود.وى مىپنداشت كه على رضى الله عنه از همه پيامبران غير از حضرت محمد صلى الله عليه و آله و سلم افضل است و دليل او آيه انفسنا بود.مىگفت:مراد از انفسنا نمىتواند خود محمد صلى الله عليه و آله و سلم باشد،زيرا انسان هيچ گاه خودش را دعوتنمىكند،پس مراد از آن كس ديگرى است،و همه اجماع دارند بر آنكه مراد على بن ابى طالب رضى الله عنه است .بنا بر اين آيه دلالت دارد بر آنكه نفس على همان نفس محمد صلى الله عليه و آله و سلم است.و نيز نمىتواند نفس او عين نفس آن حضرت باشد پس مراد آن است كه نفس او مانند نفس آن حضرت است،و اين مقتضى مساوات از همه جهت است،ولى مسأله نبوت و فضيلت به دلايلى از اين عموم بيرون است،زيرا محمد صلى الله عليه و آله و سلم پيامبر بود و على نبود و نيز اجماع منعقد است بر آنكه محمد صلى الله عليه و آله و سلم از على رضى الله عنه افضل است،مىماند بقيه فضايل كه در آنها با يكديگر برابرند،و چون اجماع قائم است كه محمد صلى الله عليه و آله و سلم از ساير پيامبران عليهم السلام افضل است پس على عليه السلام نيز افضل از آنان مىباشد.اين است وجه استدلال به ظاهر اين آيه. (19)
در تأييد اين استدلال به آيه شريفه حديثى است كه مورد قبول موافق و مخالف است و آن سخن رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم است كه فرمود:«هر كه مىخواهد به علم آدم،طاعت نوح،محبوبيت ابراهيم،هيبت موسى و برگزيدگى عيسى بنگرد بايد به على بن ابى طالب بنگرد».زيرا اين حديث دلالت دارد كه همه اين صفاتى كه در اين پيامبران به طور پراكنده موجود است يكجا در على عليه السلام گرد آمده است،و همين دليل است كه على عليه السلام از همه پيامبران جز پيامبر ما صلى الله عليه و آله و سلم افضل است.اما ساير شيعيان از گذشته و حال استدلال مى كنند بر اينكه على عليه السلام مثل نفس محمد صلى الله عليه و آله و سلم است مگر در برخى موارد كه به دليل خاص استثناست.و چون نفس محمد صلى الله عليه و آله و سلم افضل از صحابه است بنا بر اين نفس على عليه السلام نيز افضل از ساير صحابه مىباشد.
فخر رازى پس از نقل اين مطلب از حمصى،در پاسخ گويد:جواب ايناستدلال آن است كه:همان گونه كه اجماع ميان مسلمانان منعقد است كه محمد صلى الله عليه و آله و سلم افضل از على است همچنين پيش از ظهور اين شخص (حمصى) اجماع منعقد است كه هر پيامبرى از كسى كه پيامبر نيست افضل است،و همه اجماع دارند كه على رضى الله عنه پيامبر نبوده است،پس قطعا ظاهر آيه مىرساند كه همان گونه كه محمد صلى الله عليه و آله و سلم افضل از على است ساير انبيا نيز از على افضل مىباشند. (20)
رد سخن فخر رازى
علامه مجاهد شيخ محمد حسن مظفر رحمه الله پيرامون سخن رازى گويد:از سخنان رازى در تفسير آيه استفاده مىشود كه وى دلالت آيه بر افضليت على عليه السلام از ساير صحابه را پذيرفته است،زيرا استدلال شيخ محمود حمصى را نقل كرد كه چون على عليه السلام نفس پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم است و پيامبر از ساير انبيا برتر است پس على عليه السلام نيز از آنها برتر است،و نيز از شيعيان نقل كرد كه آنان به اين آيه استدلال كردهاند بر افضليت آن حضرت از ساير صحابه،و فخر رازى تنها مطلب اول (برترى على عليه السلام از ساير انبيا عليهم السلام) را رد كرد و درباره مطلب دوم چيزى نگفت.
اما اين كه مدعى شده كه پيش از ظهور حمصى اجماع منعقد شده بر افضليت پيامبران بر ديگران،سخن درستى نيست.زيرا اجماع بر آن است كه صنف پيامبران از اصناف ديگر بشر برترند و هر پيامبرى از افراد امت خويش برتر است،اما چنين نيست كه هر پيامبرى از هر غير پيغمبرى برتر باشد گرچه آن غير از امتهاى ديگر باشد...و نيز قول به برترى امير مؤمنان عليه السلام از پيامبران جزحضرت محمد صلى الله عليه و آله و سلم اختصاص به شيخ محمود حمصى ندارد تا با اجماعى كه فخر رازى ادعا نموده منافات داشته باشد،بلكه شيعيان پيش از وجود اين شيخ و پس از او قائل به آن بودهاند و در اين باره به آيه مباهله و آيات ديگر استدلال نموده اند . (21)
علامه سيد شرف الدين رحمه الله نيز پس از نقل سخن رازى گويد:دقت كن ببين او به روشنى دلالت آيه را بر برترى على عليه السلام بيان نموده است و ناخودآگاه ندا به درستى اين استدلال بلند كرده است.وى با آنچه از شيعيان گذشته و حال نقل كرده معارضهاى ننموده و كلمهاى در رد آنان بر قلم نياورده است،گويى اعتقاد آنان را پذيرفته و به دلالت آيه بر عقيده آنان اعتراف نموده است،و تنها بر محمود بن حسن حمصى خرده گرفته است،در صورتى كه اجماعى كه رازى آن را بهانه قرار داده و بر حمصى حمله كرده است چيزى است كه مورد قبول محمود حمصى و همعقيدههاى او نيست.دقت كنيد. (22)
علامه سبيتى مؤلف كتاب«راية الحق»در كتاب ارزشمند ديگرش«المباهلة»پس از نقل تمام سخن رازى گويد:خواننده محترم ملاحظه مىكند و با ما همين نظر را مىپذيرد كه فخر رازى در مورد دلالت آيه بر برترى على عليه السلام از ساير صحابه مناقشهاى نكرده است،و نيز در مورد اتفاق مسلمانان بر صحت اين حديث كه همه صفات كمال انبيا عليهم السلام در على عليه السلام جمع است،مناقشه ننموده است.و اين مطلب از پاسخى كه به ادعاى حمصى درباره برترى على عليه السلام از ساير پيامبران غير از حضرت محمد صلى الله عليه و آله و سلم داده روشن مىشود،و نيز استفادهاى را كه شيعيان از آيه كردهاند در برترى آن حضرت رد نكرده است،تنها كارى كه كرده در مناقشه خود با حمصى آن است كه اجماعى را مدعى شده كه خود آن را ساخته و بر مسلمانان لازم ساخته است!
و محمود حمصى مى تواند در پاسخ او گويد:اجماعى كه نخبگان ممتاز از ياران رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم و همه بنى هاشم و شيعيان از آن بيرونند اجماع نيست،هرگونه كه فخر رازى بخواهد اجماع را تفسير كند،و اين اجماع در ميان ديگر اجماعها كه مسلمانان مدعى آنند قدر و قيمتى ندارد.و از نظر عقل روا نيست كه اجماعى منعقد شود كه تقريبا نيمى از مسلمانان كه قائل به برترى على عليه السلام از ساير پيامبران هستند از آن اجماع بيرون باشند.
و نيز مىتواند بگويد:مسلمانان و نخبگان ممتاز از ياران رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم پيش از آنكه خدا اين انسان (فخر رازى) و همعقيدههاى او را بيافريند اجماع دارند بر آنكه على عليه السلام از همه پيامبران جز محمد صلى الله عليه و آله و سلم افضل است .و به نظر ما هم اين مطلب از جهت واقعنگرى درست است،و اين اجماع با توجه به شرايط حجيت اجماع و امكان تحقق و وقوع آن همان اجماع درست و معتبرى است كه مسلمانان مىتوانند به آن احتجاج كنند. (23)
سخنى نادرست از صاحب المنار
در تفسير المنار گويد:روايات بر اين اتفاق دارند كه پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم براى مباهله على و فاطمه و دو فرزند آنان را برگزيد،و كلمه نساءنا را تنها بر فاطمه،و كلمه انفسنا را تنها بر على حمل مىكنند.مصادر اين روايات شيعيانند و هدف آنان نيز از اين روشن است،و تا توانستند در ترويج اين روايات كوشيدند تا نزد بسيارى از اهل سنت نيز رائج شد،ولى سازندگان اين روايات نتوانستند به خوبى آنها رابا آيه تطبيق دهند،زيرا هيچ عربى كلمه نساءنا را درباره دختر كسى به كار نمىبرد خصوصا زمانى كه آن شخص همسرانى هم داشته باشد،و چنين چيزى در لغت عرب مفهوم نيست.و بعيدتر از اين تطبيق انفسنا بر على ـ عليه الرضوان ـ است! (24)
چه بايد گفت درباره مرد هواپرستى كه خداوند او را با داشتن علم و دانش گمراه ساخته و بر گوش و دلش مهر زده است؟!
معلوم نيست مراد او از اين سخن كه«مصادر و منابع اين روايات شيعيانند»چيست؟زيرا امام آنها يعنى فخر رازى مدعى است كه مفسران و محدثان بر صحت اين روايات اتفاق دارند. (25)
ابن طاووس رحمه الله در كتاب ارزشمند«سعد السعود»حديث مباهله را از كتاب«تفسير ما نزل من القرآن فى النبى و اهل بيته»تأليف محمد بن عباس بن مروان معروف به ابن حجام يا ابن ماهيار از پنجاه و يك طريق از صحابه و ديگران روايت كرده و گويد كه وى همه آنها را نام برده و از جمله اينهايند:1ـابو الطفيل عامر بن واثله 2ـجرير بن عبد الله سجستانى 3ـابو قيس مدنى 4ـابو ادريس مدنى 5ـحسن بن على عليهما السلام 6ـعثمان بن عفان 7ـسعد بن ابى وقاص 8ـبكر بن مسمار (سمال) 9ـطلحة بن عبد الله (عبيد اللهـظ) 10ـزبير بن عوام 11ـعبد الرحمن بن عوف 12ـعبد الله بن عباس 13ـابو رافع خدمتكار رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم 14ـجابر بن عبد الله انصارى 15ـبراء بن عازب 16ـانس بن مالك 17ـمنكدر بن عبد الله از پدرش 18ـعلى بن الحسين عليهما السلام 19ـامام باقر عليه السلام 20ـامام صادق عليه السلام 21ـحسن بصرى 22ـقتاده 23ـعلباء بن احمر 24ـعامر بن شراحيل شعبى 25ـيحيى بن نعمان 26ـمجاهد بن عمر كمى 27ـشهر بن حوشب.و ما در اينجا يك حديث را مىآوريم:
...چون صبح شد رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم بيرون شد در حالى كه دست على را به دست راست و دست حسن و حسين را به دست چپ داشت و فاطمه پشت سر همه حركت مىكرد،آنان هر كدام حلهاى به تن داشتند و رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم عبايى بر دوش داشت،حضرت دستور داد زير دو درختى را كه آنجا بود رفتند،عبا را بر روى آنها گسترد و آنان را زير عبا برد و شانه چپ خود را نيز زير عبا برد در حالى كه بر روى كمان خود به نام«يقع» (يا نبع) تكيه داده بود و دست راست را براى مباهله به سوى آسمان برداشت.
مردم همگى براى تماشا آمده بودند،رنگ از چهره سيد و عاقب (سران نصارا) پريد و چنان مضطرب شدند كه نزديك بود عقل از سرشان بپرد،يكى از آنها به ديگرى گفت:آيا با او مباهله كنيم؟پاسخ داد:مگر نمىدانى كه هيچ قومى با پيامبرى مباهله نكردند جز آنكه كودكانشان بزرگ نشدند و بزرگانشان باقى نماندند؟... (26)
نقدى بر صاحب المنار
من معتقدم كه صاحب«المنار»اين سخن را تنها از روى عناد و دشمنى با امير مؤمنان عليه السلام گفته استـخداوند با او مطابق عقيدهاش رفتار كندـاو در موارد چندى از تفسير خود ناخوشايندى خود از اهل بيت عليهم السلام را نشان داده است،از جمله:در جلد 10/460 گويد :هيچ يك از احاديث مهدى صحيح و قابل احتجاج نيست و با اين حال با هم تعارض دارند و يكديگر را رد مىكنند،وريشه همه آن احاديث يك گرايش سياسى معروفى از سوى شيعيان بوده است،و شيعه در اين احاديث خرافاتى دارند كه با اصول دين مخالف است. (27)
و در 3/332 گويد:ابن عساكر از جعفر بن محمد از پدرش روايت كرده است كه در تفسير آيه مباهله گفته است:پيامبر ابو بكر و فرزندانش و عمر و فرزندانش و عثمان و فرزندانش و على و فرزندانش را به همراه آورد.
و در 12/53 گويد:درباره شاهد در آيه و يتلوه شاهد منه (28) روايات ديگرى هست...برخى از آنها مىگويد:شاهد على رضى الله عنه است،كه شيعيان آنها را روايت كرده و تفسير به امامت وى كردهاند...و در مقابل،مخالفانشان نيز نظير آن را درباره ابو بكر روايت كردهاند.
و در 8/426 در تفسير آيه فأذن مؤذن ان لعنة الله على الظالمين (29)
گويد:روايتى كه اماميه از امام رضا عليه السلام و ابن عباس رحمه الله نقل كردهاند كه مراد آن مؤذن على ـ كرم الله وجه هـاست از طريق اهل سنت ثابت نگشته،و از آن امام بعيد است كه در آن روز (روز قيامت) مؤذن باشد در حالى كه در بهشت به سر مىبرد.
و در 8/433 در تفسير آيه و على الاعراف رجال (30) گويد:مفسران درباره اهل اعراف اختلاف دارند،يك قول اين است كه آنها عباس و حمزه و على و جعفر ذوالجناحين رضى الله عنهم هستند.اين قول را آلوسى ذكر كرده و گويد كه ضحاك از ابن عباس روايت نموده است،ولى ما در كتب تفاسير روائى نديدهايم،و ظاهرا از تفاسير شيعه نقل كرده است.
جرم شيعه چيست؟
ما در اينجا از صاحب«المنار»و امثال او مى پرسيم:بر فرض كه طبق نظر شما مصادر اين احاديث و روايات شيعيان باشندـگرچه اين فرض درست نيست،زيرا در كتابهاى صحيح و مسند شما آمده و اهل حديث و تفسير و تاريخ بر آنها صحه گذاشته اند ـ جرم و گناه شيعه چيست كه نبايد احاديث آنان را پذيرفت و بدانها احتجاج نمود؟شگفتا از گروهى كه احاديث خوارج را مى پذيرند ولى احاديث كسانى را كه پيرو كسى هستند كه همتاى قرآن و نفس پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم است يعنى على بن ابى طالب عليه السلام را نمى پذيرند!
آرى،شيعه تنها يك گناه دارد و آن هم گناهى بسيار بزرگ و نابخشودنى!و آن ولايت و دوستى خاندان پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم است،آنان كه خداوند طاعت آنان را طاعت خود و نافرمانى آنها را نافرمانى خويش دانسته است،آنان كه پايههاى استوار دين و ستونهاى يقيناند،آنان كه خداوند هرگونه پليدى را از آنان زدوده است،آنان كه هر كس به دامان آنان چنگ زد رهايى يافت و هر كه از آنان باز ماند غرق گرديد،آنان كه دروازههاى علم رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم و دروازههاى شهر فقه و حكمت و بهشتند،آنان كه راه روشن و پهناور الهى هستند.
آرى،جرم شيعه همين است و بس،تا آنجا كه مخالفان،اين تشيع و محبت را سبب جرح و قدح روايات آنان،و كينه و دشمنى با آنان را سبب عدالت و وثاقت ساختهاند!
مرگ باد بر اين عملكرد!اى مخالفان شيعه كجا مى رويد؟شما را به كجا مىبرند؟در حالى كه نشانه هاى حق بر پا،چراغهاى راه روشن و علامتهاى جاده آشكار است و خاندان پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم كه زمامداران حق و زبانهاى راستيناند درميان شمايند!
ابن حجر عسقلانى در باب اسباب طعن گويد:تشيع دوستى على و مقدم داشتن او بر صحابه است،هر كه على را بر ابو بكر و عمر مقدم بدارد در تشيع غلو كرده و نام رافضى بر او نهند،و گرنه شيعه است. (31)
و نيز گويد:بيشتر كسانى كه به نام ناصبى شناخته مىشوند مشهور به راستگويى و ديندارى هستند بر خلاف كسانى كه معروف به رافضى اند كه غالبا دروغگو و بىپرواى در خبرگزارى هستند.اصل در اين امر آن است كه:ناصبيان معتقدند على رضى الله عنه عثمان را كشته و به قاتلان او يارى داده است،و اين را ديانتى مىپنداشتند و بدان معتقد بودند.البته ستمگران به زودى خواهند دانست كه چگونه سرنگون خواهند شد.
علامه سيد محمد بن عقيل حضرموتى پيرامون سخن ابن حجر گويد:پوشيده نيست اين كه وى گويد :«همه دوستان على عليه السلام كه او را بر شيخين مقدم مىشمارند رافضىاند و دوستان آن حضرت كه او را بر همه صحابه جز شيخين مقدم مىدارند شيعه هستند،و هر دو دسته عدالتشان خدشهدار است»بنا بر اين سخن،بسيارى از صحابه بزرگوار مانند مقداد،زيد بن ارقم،سلمان،ابوذر،خباب،جابر،ابو سعيد خدرى،عمار،ابى بن كعب،حذيفه،بريده،ابو ايوب،سهل بن حنيف،عثمان بن حنيف،ابو الهيثم،خزيمة بن ثابت،قيس بن سعد،ابو طفيل عامر بن واثله،عباس بن عبد المطلب و فرزندان او،بنى هاشم،بنى مطلب،همه و بسيارى ديگر همگى رافضى هستند،زيرا على عليه السلام را بر شيخين مقدم مىشمردند و دوستدار او بودند،و عده بىشمارى از تابعين و تابعين تابعين از بزرگان ائمه و برگزيدگان امت كه برخى از آنان امامان معصوم و همتايان قرآنكريم بودهاند نيز رافضى هستند،و سوگند به خدا كه خدشهدار نمودن عدالت اينان پشت را مىشكند. (32)
و نيز آن مرحوم درباره اين سخن ابن حجر:«اصل در اين مطلب آن است كه ناصبيان...»گويد :از اين عبارت او استفاده مىشود كه مى خواهد عقيده ناصبيانـكه خدا با عدلش با آنان رفتار كندـرا توجيه نمايد كه اعتقاد و ديندارى آنان مبنى بر دشمنى على عليه السلام كه نفس پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم است براى آنان رواست.و بديهى است كه اين سخن فاسد است و هيچ با انصافى در بطلان آن شك نمىورزد،زيرا اگر كسى در اعتقاد به باطل معذور بود و خداوند او را معذور مىداشت بىشك يهود و نصارى نيز در كفر و بغضشان نسبت به رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم عذر بزرگى داشتند،زيرا آنان به پيروى از دانشمندان و راهبان خود معتقد بودند آن حضرت پيامبر دروغين است و بدين مطلب اعتقاد داشتند.در صورتى كه بطلان اين مطلب بديهى است. (33)
برخى از شخصيتهاى متهم به جرم تشيع
در اينجا به ذكر پارهاى از شخصيتهاى شيعه كه به جهت دوستى اهل بيت عليهم السلام مطرود و خدشهدار گرديده و مورد كينه و دشمنى قرار گرفتهاند مىپردازيم.خداوند همه آنان را از سوى صاحب ولايت بهترين پاداش دهد.
1ـ ابن عقده
ذهبى (در گذشته به سال 747) كه از علماى بزرگ عامه است گويد:ابن عقده:وى حافظ عصر و محدث دريا علم و ناپيدا كرانه ابو العباس احمد بنمحمد بن سعيد كوفى از وابستگان بنى هاشم است كه دانشمند نحو و مردى شايسته و ملقب به عقده بود...او در نهايت قوه حافظه و كثرت حديث بود...از او روايت است كه گفته:من درباره هشتصد هزار حديث از احاديث اهل بيت و بنى هاشم پاسخ مى گويم.و نيز گفته است:من صد هزار حديث با سند آنها در حفظ دارم .هنگامى كه مىخواست نقل مكان كند كتابهايش ششصد بار (شتر) شد.وى را به خاطر شيعه بودنش دشمن داشتهاند. (34)
2ـشيخ مفيد
خطيب بغدادى گويد:محمد بن محمد بن نعمان ابو عبد الله معروف به ابن معلم شيخ رافضيان است.وى كتابهاى بسيارى در عقايد ضاله آنان و دفاع از اعتقاداتشان نگاشته است...او يكى از پيشوايان ضلالت بود.گروهى از مردم به دست او به هلاكت رسيدند تا آنكه خداوند مسلمانان را از شر او خلاص كرد. (35) و نيز گويد:و به من خبر رسيده كه ابو القاسم معروف به ابن نقيب،هنگامى كه ابن معلم شيخ رافضيان در گذشت مجلس جشنى ترتيب داد و گفت:حال كه مرگ ابن معلم را ديدم ديگر باك ندارم كه مرگ كى به سراغ من آيد. (36)
اينها دو نمونه بود و به زودى در اين باره سخن خواهيم گفت.
نمونههايى از تحريف احاديث مناقب
و از دسيسههايى كه دشمنان اهل بيت عليهم السلام براى ابطال مطالبى كه درباره فضيلت على عليه السلام وارد شده به كار بردهاند آن است كه آنان نشانه تشيع و بدعتراوى را نقل فضائل على عليه السلام دانسته و آنچه را كه وى نقل نموده دليل بدعتگذارى او شمردهاند،بنا بر اين چنين راويى از نظر آنان مردود است گرچه از افراد موثق باشد.و دليل و تأييد تشيع در نزد آنان ذكر فضائل على عليه السلام است،بنا بر اين نقل حديث در فضيلت آن حضرت درست نيست،زيرا موجب تأييد بدعت راوى در نظر آنان است.
روى اين حساب،هرگاه به حديث متواترى برخورند يا حديثى را در كتابهاى صحيحشان مشاهده كنند و راهى براى طعن و طرد آن نيابند دست به حيله ديگرى زده آن را تأويل كنند و الفاظ حديث را آن گونه كه مطابق ميل خود است تغيير دهند.ما در اينجا چند نمونه مىآوريم تا به باطن پليد و عناد آنان با خاندان پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم به ويژه با امير مؤمنان عليه السلام پى برده شود:
1ـابن حجر عسقلانى از اسماعيل بن عياش كه گفت:از حريز بن عثمان شنيدم كه مىگفت:اين حديث كه مردم از پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم روايت مىكنند كه به على فرمود:«تو نسبت به من مانند هارون با موسايى»حديث درستى است ولى شنونده اشتباه كرده است.گفتم:پس درست آن چيست؟گفت:به جاى«هارون»«قارون»بوده است. (37)
2ـحافظ محدث حسنى مغربى (در گذشته به سال 1380) گويد:ابو سعد استرآبادى در دمشق وعظ مىكرد،مردى برخاست و گفت:اى شيخ،نظرت درباره حديث پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم :انا مدينة العلم و على بابها چيست؟وى لختى سر به زير افكند،سپس سر برداشت و گفت:آرى،اين حديث را به طور كامل كسى نمىداند مگر آن كس كه در اسلام صدرنشين باشد!پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم فرموده است:أنا مدينة العلم،و على بابها،و ابو بكر اساسها (پى و پايه آن) ،و عمر حيطانها (ديوارهاى آن) ،و عثمان سقفها.شنوندگان هم پذيرفتند و آن را بيانى زيبا و درست دانستند. (38)
دشمنان آن حضرت به اين هم بسنده نكردند بلكه اين را نيز افزودند كه:و معاوية حلقتها (حلقه در آن) .يكى ديگر از آنان حديث را چنين تحريف كرده است،گويد:مراد از«على»على بن ابى طالب نيست بلكه على از علو است،گويى رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم مىخواهد بفرمايد:«در آن شهر بسيار بلند است»! (39) و علامه مذكور در ص 109 گويد:به جان خودم سوگند كه اين يك دسيسه و نيرنگ شيطانى است كه مىخواهد بدين وسيله باب احاديث صحيح از فضائل عترت پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم بسته شود.
مؤلف گويد:بنگر كه چگونه حديث را وقتى تنها درباره فضيلت على عليه السلام است انكار مىكنند ولى هنگامى كه ابو بكر و امثال او بدان ضميمه مىگردند آن را مىپذيرند؟!آيا اين جز از روى عناد با سرور اوليا و همسر با وفاى او فاطمه زهرا عليها السلام است؟
3ـحافظ محدث جوينى خراسانى روايت كرده است كه:رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم عمامه سحاب خود را بر سر على بن ابى طالب عليه السلام پيچيد و دنباله آن را از جلو و عقب او انداخت و فرمود:پيش بيا،پيش آمد،فرمود:عقب برو،عقب رفت،فرمود:فرشتگان (در جنگ بدر) به همين صورت نزد من آمدند. (40) و نيز از على عليه السلام روايت كرده است كه فرمود:در روز غدير خم پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم عمامه اى بر سر من نهاد و ادامه آن را بر دوشم افكند و فرمود:خداوند در جنگ بدر و حنين مرا به فرشتگانى مدد رساند كه اين گونه عمامه بسته بودند. (41)
حلبى در كتاب«سيره»آورده است:پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم عمامهاى داشت به نام«سحاب»،آن را به على عليه السلام بخشيد،و بسا بود كه على با آن عمامه از راه مىرسيد و پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم مى فرمود:«على در سحاب نزد شما آمد»و منظور حضرت همان عمامه سحاب بود كه به او بخشيده بود. (42)
منظور شيعه كه مى گويد:«على عليه السلام در سحاب است»همين است و سخن درستى هم هست،نه آنچه عبد الكريم شهرستانى تحريف نموده و گفته است:شيعيان مىگويند:على در سحاب (ابر) مى آيد و رعد صداى اوست و برق خنده او»! (43)
ابن منظور در لسان العرب ماده«عمم»گويد:عربها به مردى كه آقايى يافته گويند:عمامهدار شد.و هرگاه بخواهند مردى را آقايى دهند عمامه بر سرش نهند.و مرد عمامهدار شد يعنى آقايى يافت،زيرا تاج عربها عمامه است،و هر جا كه در عجم لفظ تاج را به كار برند در عرب لفظ عمامه به كار برده مى شود. (44)
اين كه در«المنار»گفته است:«در زبان عربى كلمه«نساء»درباره دختر به كار نمىرود به ويژه هنگامى كه دختر شوهر داشته باشد،و بعيدتر آنكه مراد از«انفسنا»على رضى الله عنه باشد»سخن سستى است كه در نظر محققان هيچ ارزشى ندارد،و شگفتا از كسى كه از مفسران به شمار مىآيد و شاگردانى در زمينه تفسير داردولى سخنى مىگويد كه در نظر اهل فن بسيار سست و بىارزش است!و به نظر من اين سخن از خود شيخ محمد عبده نيست بلكه از شاگرد و جمع كننده تفسير او سيد رشيد رضاست كه دشمنى با شيعه از خصوصيات اوست.گويى وى اين آيه را نديده و نخوانده است كه مى فرمايد:و ان كانوا اخوة رجالا و نساء فللذكر مثل حظ الانثيين... (45) يعنى«هرگاه وارثان ميت چند برادر و خواهر بودند (پسر و دختر بودند) پسر دو برابر دختر مىبرد».در اين آيه كلمه نساء درباره دختران به كار رفته است و كسى در اين باره اختلافى ندارد.
و نيز فرموده:يوصيكم الله فى اولادكم للذكر مثل حظ الانثيين فان كن نساء فوق اثنتين ... (46) در اين آيه نيز كلمه نساء بر دختران اطلاق گرديده است.پس چگونه وى گفته است:هيچ عرب زبانى كلمه نساء را درباره دختران به كار نمىبرد؟مگر قرآن به زبان عربى فصيح و روشن نيست؟چرا،او مىداند ولى دلبستگى به زمين و ماديات،و پيروى از هواى نفس او را بدين سخن كشانده است .و كسى را كه خدا روشن نكند هيچ گاه روشن نخواهد شد.
اما اين كه گفته است:«بعيدتر آنكه مراد از انفسنا على رضى الله عنه باشد»نيز نارواست،زيرا واحدى نيشابورى كه از عالمان بزرگ اهل سنت در قرن چهارم است از جابر روايت كرده كه اين آيه درباره اهل كساء نازل شده است.و گويد:شعبى گفته است:مراد از ابناءنا حسن و حسين،و از نساءنا فاطمه،و از انفسنا على بن ابى طالب رضى الله عنهم است. (47)
و ابن حجر هيتمى مكى گويد:از عبد الرحمن بن عوف روايت است كه:چون رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم مكه را فتح كرد به سوى طائف رفت و هفده يا نوزده شب آنرا محاصره نمود،سپس به خطبه ايستاد و پس از حمد و ثناى الهى فرمود:«شما را به نيكى به خاندانم سفارش مىكنم،و وعده شما حوض (كوثر در قيامت) است.سوگند به آنكه جانم به دست اوست،يا نماز را به پا مى داريد و زكات مىپردازيد يا مردى را كه به منزله نفس من است به سوى شما گسيل مى دارم كه گردن شما را بزند».آن گاه دست على بن ابى طالب رضى الله عنه را گرفت و فرمود:و او همين است. (48)
و حافظ خطيب خوارزمى گويد:از مطلب بن عبد الله بن حنطب روايت است كه رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم به نمايندگان ثقيف هنگامى كه حضور حضرت شرفياب شدند فرمود:يا اسلام مىآوريد يا خداوند مردى را كه از منـيا مانند نفس منـاست بر سر شما برانگيزد... (49) و گويد:عائشه گفت:اى رسول خدا،بهترين مردم پس از شما كيست؟فرمود:على بن ابى طالب،او نفس من است و من نفس اويم. (50)
حافظ علامه گنجى شافعى در ضمن نقل حديثى كه رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم درباره برخى اصحاب خود مطالبى فرمود گويد:فاطمه گفت:اى رسول خدا،نمىبينم كه درباره على چيزى گفته باشى؟!فرمود:على نفس من است،آيا ديدهاى كه كسى درباره خودش چيزى بگويد؟ (51)
علامه مجلسى رحمه الله گويد:از پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم درباره برخى از يارانش پرسيدند،حضرت مطلبى فرمود:كسى گفت:پس على چه؟فرمود:تو از من درباره مردمپرسيدى نه از خودم (و على خود من است) . (52)
و نيز گويد:رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم (در مباهله با نصاراى نجران) فرمود:خداوندا،اين (على) نفس من است و نزد من همتاى با خود من است.خداوندا،اين (فاطمه) زنان من است كه برترين زنان جهان است.خداوندا،اينان (حسن و حسين) دو فرزند و نوه منند،پس من در جنگم با هر كه اينان با او در جنگ باشند،و در صلح و سازشم با هر كه اينان با او در صلح و سازش باشند. (53)
و در ذكر داستان جنگ احد نقل كرده كه آن گاه كه همه مردم گريختند و كسى جز على و ابودجانه سماك بن خرشه باقى نماند«پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم ابودجانه را فراخواند و فرمود :اى ابادجانه،تو هم بازگرد و من بيعتم را از تو برداشتم،اما على،پس او منم و من او.. . (54)
و گويد:رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمود:اى پسر ابى طالب،تو عضوى از اعضاى منى،هر جا من باشم تو هم همان جايى. (55)
علامه سبط ابن جوزى در داستان بنى وليعه (قومى از عرب) از انس آورده است كه رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمود:بنى وليعه يا دست بر مىدارند يا مردى را كه مانند نفس خودم است به سوى آنان گسيل مىدارم كه امر مرا در ميان آنان اجرا كند،با جنگجويان بجنگد و فرزندان را اسير كند.ابوذر گفت:ناگاه سردى كف دست عمر را بر پشت خود احساس كردم كه گفت:به نظر تو مرادش كيست؟گفتم:مرادش تو نيستى،بلكه مردى است كه كفش خود را پينه مىزند،على بنابى طالب. (56)
قندوزى گويد:رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمود:على نسبت به من به منزله نفس من است،طاعت او طاعت من و نافرمانى او نافرمانى من است. (57)
حافظ گنجى از ابن عباس روايت كند كه رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمود:خداوند چهل هزار سال پيش از آنكه دنيا را بيافريند چوب تركهاى آفريد و آن را در برابر عرش قرار داد تا آغاز مبعث من فرا رسيد،پس نيمى از آن را جدا كرد و پيامبرتان را از آن آفريد،و نيم ديگر على بن ابى طالب عليه السلام است. (58)
حافظ محب الدين طبرى از براء بن عازب روايت كند كه رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمود:على با من به منزله سر من با بدن من است. (59)
علامه سيد شريف رضى صاحب«نهج البلاغه»گويد:اگر كسى بپرسد معناى دعوت فرزندان و زنان روشن است،اما معناى دعوت انفس چيست؟زيرا معنا ندارد كه انسان خودش را دعوت كند چنانكه درست نيست كه خود را امر و نهى نمايد.
پاسخ:عالمان و راويان همه بر اين متفقند كه چون نمايندگان نصاراى نجران نزد رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم آمدند و در ميان آنان اسقف (كه ابو حارثة بن علقمه بود) و سيد و عاقب و ديگر سران آنها حضور داشتند،ميان آنان و رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم درباره مسيح عليه السلام سخنانى رد و بدل شد كه در كتابهاى تفسير مذكور است.. .چون پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم آنان را به مباهله فراخواند امير مؤمنان على را در جلو و فاطمه را پشت سر و حسن را سمت راست و حسين عليهم السلام را سمت چپ خود نشانيد ونجرانيان را به ملاعنه و نفرين در حق يكديگر فرا خواند:آنان از بيم جان خود و از ترس پيامدهاى راستى پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم و دروغ خود به اين كار تن ندادند.
روشن است كه مراد از ابناء حسن و حسين عليهما السلام و مراد از نساء فاطمه و از انفس امير مؤمنان عليه السلام است،زيرا در ميان اين گروه غير آن حضرت كس ديگرى نبود كه مصداق انفسنا واقع شود،و پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم نمىتواند مراد از انفسنا باشد زيرا معنا ندارد كه انسان خودش را بخواند همان گونه كه معنا ندارد خود را امر و نهى كند،و از همين رو فقيهان گفتهاند:فرمانده نمىتواند تحت فرمان خود باشد،زيرا هميشه مقام فرمانده بالاتر از فرمانبر است،و اگر خودش هم فرمانبر باشد بايد خودش از خودش بالاتر باشد،و اين محال است.
از جمله چيزهايى كه اين مطلب را روشن مى كند روايتى است كه واقدى در كتاب«مغازى»آورده است كه:هنگامى كه رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم از جنگ بدر باز مىگشت و اسيران مشركان را به همراه داشت يكى از اسيران به نام سهيل بن عمرو به شتر رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم بسته شده بود،همين كه چند ميل از مدينه دور شدند خود را از بند آزاد كرد و گريخت.پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم فرمود:هر كه سهيل بن عمرو را يافت او را بكشد.مسلمانان در جستجوى او شدند،خود پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم او را ديد كه در زير درختى پنهان شده است،حضرت او را دستگير كرد و دوباره به بند كشيد و او را نكشت،زيرا آن حضرت تحت امر خود در نمىآمد و آن امر شامل خود حضرت نمىشد.آرى اگر يكى از ياران حضرت او را مىيافت واجب بود او را بكشد زيرا تحت فرمان پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم بود و بايد به آن امر عمل مىكرد...
يكى ديگر از شاخه هاى اين بحث روايتى است كه از قاسم بن سهل نوشجانى رسيده است.وى گويد :من در مرو در برابر مأمون در ايوان ابو مسلم قرار داشتم و حضرت رضا عليه السلام نيز سمت راست وى نشسته بود.مأمون به من گفت:اىقاسم،كدام يك از فضائل صاحب تو (على عليه السلام) از همه بالاتر است؟گفتم:هيچ يك از فضايل او از فضيلت آيه مباهله بالاتر نيست،زيرا خداى سبحان در اين آيه نفس رسول خود صلى الله عليه و آله و سلم و نفس على عليه السلام را يكى قرار داده است.مأمون گفت:اگر مخالف به تو بگويد:مردم،زنان و فرزندان را در اين آيه شناختهاند و آنها فاطمه و حسن و حسين عليهم السلاماند،و مراد از انفس هم تنها نفس رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم است،تو چه پاسخى دارى؟
ناگاه سياهى جلو چشمم را گرفت و فضاى ميان من و او تاريك شد و از سخن بازماندم و به هيچ دليلى راه نيافتم.مأمون به حضرت رضا عليه السلام گفت:اى ابا الحسن،تو در اين باره چه گويى؟فرمود:در اين باره مطلبى هست كه گزيرى از آن وجود ندارد.مأمون گفت:آن چيست؟فرمود :در اين آيه رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم فراخواننده است و او نمىتواند خودش را فراخواند بلكه بايد ديگرى را فراخواند.پس چون در اين دعوت فرزندان و زنان معلومند و خود پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم هم نمى تواند مصداق انفس باشد،ناگزير دعوت انفس متوجه به على بن ابى طالب عليه السلام مىگردد،زيرا شخص ديگرى در آنجا وجود نداشته است كه بتواند مصداق انفس قرار گيرد.و اگر مطلب غير اين باشد معناى آيه باطل خواهد شد.در اينجا سياهى از ديدگانم برطرف شد و ديدهام روشن گشت و مأمون لختى سكوت كرد آن گاه گفت :اى ابا الحسن،هرگاه پاسخ درست باشد اعتراضى باقى نمى ماند. (60)
در اينجا بحث از آيه مباهله را به پايان مىبريم و به آيه ديگرى درباره برترى امير مؤمنان عليه السلام مى پردازيم.
پى نوشتها:
1ـسوره آل عمران/ .60
2ـجامع البيان 3/299.در اين روايت نامى از على عليه السلام برده نشده و روايت ناقص است . (م)
3ـتفسير در المنثور 2/ .38
4ـتفسير كشاف 1/ .434
5ـسوره احزاب/ .33
6ـتفسير كبير 8/ .85
7ـتفسير الجامع لأحكام القرآن 4/ .104
8ـتذكرة الخواص/ .18
9ـالبحر المحيط 2/ .479
10ـمسند 1/ .185
11ـتذكرة الخواص/ .18
12ـحديث در تفسير ابو السعود 2/47.و نيز ايشان بيانى جالب دارند در اين كه چرا پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم از ميان زنان و فرزندان و انفس،فاطمه و حسن و حسين و على عليهم السلام را انتخاب فرمود،گويند:انسان خردمند هميشه در هر كار به افراد زبده و متخصص و شايسته آن مراجعه مىكند،پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم نيز مىبايست در دعا و مباهله،كسانى را برگزيند كه شايستگى آن را داشته باشند و دعاى آنان در پيشگاه خدا ردخور نداشته باشد.لذا وقتى كه خداوند به او دستور داد كه زنان و فرزندان و كسانى را كه به منزله جان تو هستند همراه خود ببر،پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم بررسى نمود و در ميان زنانى كه به او منسوبند از همسران و دختران و ديگر زنان امت،كسى را عديل و برابر حضرت زهرا عليها السلام،و در ميان مردان امت كسى را عديل و برابر على عليه السلام نيافت،لذا آن دو را تنها آورد،و در ميان فرزندان نيز حسن و عديل و نظير او حسين عليهما السلام را به همراه آورد.اين عمل پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم روشنگر آن است كه در ميان همه امت اسلامى از مرد و زن و كودك،هيچ كس عديل و برابر آنان نبوده است و در پيشگاه خداوند شخصى آبرومندتر از آنان وجود نداشته است.
13ـر.ك تفسير الميزان 3/223ـ .225
14ـتفسير مراغى 3/ .174
15ـتفسير كشاف 1/ .434
16ـالكلمة الغراء فى تفضيل الزهراء عليها السلام/ .3
17ـمطالب السؤول/ .7
18ـالصواعق المحرقة/ .157
19ـاين بخش نقل به معنا گرديد.
20ـتفسير كبير 8/ .86
21ـدلائل الصدق 2/ .86
22ـالكلمة الغراء/ .5
23ـالمباهلة/ .101
24ـتفسير المنار 3/ .322
25ـتفسير كبير 8/ .84
26ـسعد السعود/91.از حديث مقدارى را كه مورد نياز بود نقل كرديم.
27ـظاهرا اين سخن از جمع كننده تفسير يعنى سيد رشيد رضاست نه از شيخ محمد عبده.
28ـسوره هود/ .17
29ـسوره اعراف/43 و .44
30ـسوره اعراف/43 و .44
31ـ«هدى السارى»مقدمه«فتح البارى»ص .231
32ـالعتب الجميل على اهل الجرح و التعديل/ .32
33ـهمان/ .55
34ـتذكرة الحفاظ 3/58 و .59
35ـتاريخ بغداد 3/ .231
36ـهمان 10/ .372
37ـتهذيب التهذيب 2/ .239
38ـفتح الملك العلى/156.گويند:«دروغگو كم حافظه مىشود»،اين مردك فكر نكرده كه شهر ساختمان نيست كه پايه و سقف داشته باشد! (م)
39ـلسان الميزان 1/ .422
40ـفرائد السمطين 1/ .76
41ـفرائد السمطين 1/ .76
42ـالسيرة الحلبية 3/ .369
43ـالملل و النحل/ .174
44ـاين بود پارهاى از عنادورزى برخى از اهل سنت با شيعه كه به مناسبت سخن سيد رشيد رضا نقل شد،و مطالب بعد رد بر ادامه سخن رشيد رضاست.
45ـسوره نساء/ .176
46ـسوره نساء/ .10
47ـاسباب النزول/ .68
48ـالصواعق المحرقة/ .126
49ـمناقب خوارزمى/ .81
50ـهمان/ .90
51ـكفاية الطالب/ .288
52ـبحار الانوار 38/ .296
53ـهمان 37/ .49
54ـهمان 20/ .107
55ـهمان 38/ .311
56ـتذكرة الخواص/ .39
57ـينابيع المودة/ .55
58ـكفاية الطالب/ .314
59ـذخائر العقبى/ .63
60ـحقائق التأويل 5/109.دليل ديگر آنكه:اگر مراد از انفس خود رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم باشد،آوردن على عليه السلام كار بيهودهاى بوده است،زيرا وجود مقدس آن حضرت مصداق هيچ يك از موارد دعوت قرار نمىگيرد. (م)
امام على بن ابىطالب(ع) ص 285
نویسنده:احمد رحمانى همدانى