وابستگى انسان به متاع دنيا از خطرهاى بزرگ حركت تكاملى وى مىباشد.جاذبه مال و منال و مقام،و آنچه متاع دنيا به حساب مىآيد انسان را از مسير خود باز مىدارد.وابستگى به دنيا پر خطرترين دام سر راه انسان است.بسيارى اين خطر را احساس مى كنند.ليكن مهم چارهسازى اين مشكل است كه چگونه بايد از دام اين خطر رهيد.
. نهاد دين كه رهنمود انسان در ابعاد گوناگون است،در اين عرصه هم ضمن شناخت و آگاهى دادن به واقعيتها،راه حل ارائه مى دهد.دين وابستگى انسان به مال و متاع دنيا را به عنوان يك واقعيت و بر اساس گرايش طبيعى انسان معرفى مىنمايد.و براى رهانيدن انسان از اين علاقهمندى تلاش مىنمايد.و راه رهيدن اين وابستگى بريدن از دنيا و انفاق عنوان مىنمايد و به لحاظ شدت اين وابستگى رهيدن از اين خطر را آن چنان با اهميت مىداند كه جهاد با مال را در كنار جهاد با جان عنوان مى نمايد: جاهدوا باموالكم و انفسكم (1) .هديه كردن مال در راه خدا همانند هديه كردن جان در راه خداست
قرآن افزون بر رهنمود،الگوهايى نيز براى تاثير گذارى بيشتر ارائه مى دهد.و زندگى برگزيدگان را در جلو ديدگان انسانها ترسيم مىنمايد.آنان كه از انفاق در راه خدا از هيچ تلاشى فروگذار نكردند. آنان كه از بهترين امكانات خود در سخت ترين شرايط در راه خدا گذشتند و در رفتار آنها نه تنها انفاق بلكه فراتر از انفاق ايثار جلوهگر است.با بررسى چند نمونه از رفتار امام همام از خرمن فضايلش خوشه بر مى چينيم.
الف:فرزندان على و فاطمه(حسن و حسين)بيمار شدند.به آنها پيشنهاد شد براى بهبودى فرزندانشان نذر كنند.على عليه السلام و فاطمه عليها السلام و فضه در درگاه خدا نذر كردند هنگامى كه بر فرزندانشان آفيتحاصل شد،سه روز روزه بگيرند.خداى سبحان نعمتسلامتى را نصيب آنان كرد.اينك آنان بايد به نذر خود وفا كنند،ليكن چيزى در خانه على يافت نمىشود.على سه پيمانه جو براى فراهم آوردن نان قرض مىكند.سه روز روزه شروع مىشود.يك پيمانه آن روز اول آرد و فاطمه عليها السلام چند گرده نان براى افطار روز اول تهيه مىكند.هنگام افطار كه فرا مىرسد مسكينى در خانه را مىكوبد همه نانها را به وى داده با آب خالص افطار مىكنند!روز دوم نيز همانند روز اول بخشى ديگر آرد را براى تهيه افطارى نان تهيه مىكنند،و هنگام افطار كه فرا مىرسد يتيمى در خانه را مىزند.همانند روز اول همه نانها را به يتيم داده با آب خالص افطار مىنمايند.و براى روز سوم آماده مىشوند روزه بگيرند.در هنگام افطار روز سوم كه همانند روزهاى پيش چند گرده نان تهيه مىشود،ناگهان اسيرى در خانه على مىآيد.و همانند شبهاى پيش گرده نانها نصيب وى مى شود.افطار هر سه روز روزه با آب خالص سپرى مى شود!رخسار اهل بيت از گرسنگى رنجور شده است.رسول الله صلى الله عليه و آله وارد خانه على و فاطمه شده،رخسار رنجور آنان را مشاهده مىكند سبب مىپرسد فاطمه براى پدر توضيح مىدهد.آنگاه ايثار على و فاطمه تجلى مىنمايد و غذاى بهشتى نصيب خانواده عترت مىگردد.خداى سبحان ستايش از ايثار آنها بخشى از آيات سوره انسان را نازل مى نمايد: (2) يوفون بالنذر و يخافون يوما كان شره مستطيرا و يطعمون الطعام على حبه مسكينا و يتيما و اسيرا . (3) «به نذر خود وفا مىكنند و از شر و عذاب فراگير روز قيامت در هراسند.طعام را با اين كه خود نياز دارند و محبوب آنهاست در راه خدا به مسكين و يتيم و اسير اطعام مىنمايند».
ب:انفاق مال در راه خدا در صورتى تاثير گذار است و باعث تزكيه نفس مىشود و انسان را از وابستگى نجات مىدهد كه اولا انسان در انفاق خويش اخلاص داشته باشد ريا نكند،براى بدست آوردن خوشنودى خدا انفاق كند.ديگر اين كه از بهترين و پاكترين اموال شخصى خود انفاق كند. انفاق چيزهايى كه به كار انسان نمىخورد يا افزون بر نيازهاى انسان است كه در تمام اين موارد محبوب انسان هم نخواهد بود،سازندگى و تاثير مطلوب را نخواهد داشت: و انفقوا من طيبات ما كسبتم . (4) «از پاكترين و پاكيزهترين اموال خود انفاق كنيد.»
على عليه السلام دو ركعت از نماز ظهرش را بجا آورده است.نيازمندى به وى خطاب نموده از او طلب كمك مى كند.على انگشتر قيمتى كه هزار دينارارزش داشت و انگشتر مخصوص پادشاه حبشه بوده و از جانب نجاشى به رسول الله صلى الله عليه و آله هديه شده بود و رسول الله صلى الله عليه و آله هم آن را به على هديه نموده بود،از انگشت خويش بيرون آورده و در حال نماز به نيازمند مى دهد. (5)
قرآن از اين انفاق ستايش مى كند: انما وليكم الله و رسوله و الذين آمنوا الذين يقيمون الصلاة و يؤتون الزكاة و هم راكعون . (6) «رهبر شما مردم،خدا و پيامبرش و آن كسانىاند كه به خدا ايمان دارند و نماز را به پا مىدارند و در هنگامى كه در ركوع هستند زكات مىپردازند».
ج:شخص گرسنهاى به رسول الله صلى الله عليه و آله مراجعه نموده طعام مىطلبد.حضرت كسى را براى تهيه طعام به حجرههاى همسران خويش مىفرستد.آنها مى گويند چيزى جز آب در حجرهها پيدا نمى شود.رسول الله صلى الله عليه و آله خطاب به حاضرين مىفرمايد چه كسى حاضر است اين شخص را امشب مهمان كند.على عليه السلام داوطلب مىشود همراه مهمان به منزل مراجعه مى كند.از دختر رسول الله صلى الله عليه و آله مىپرسد چه چيز يافت مى شود. فاطمه عليها السلام جواب مى دهند تنها غذاى بچه ها وجود دارد.على مى فرمايد مهمان را بر كودكان خويش برمى گزينيم.كودكان با شكم گرسنه سر بر بالين مى نهند اما مهمان رسول الله صلى الله عليه و آله را پذيرايى مىنمايند.خداى سبحان از اين ايثار على و فاطمه ستايش مى كند: (7) و يؤثرون على انفسهم و لو كان بهم خصاصة . (8) «با اين كه خود شديدا نيازمند هستند ديگران را بر خود برمى گزينند.»اين است ايثارعلى عليه السلام در راه خدا.
البته در اين گونه موارد اسرارى وجود دارد كه چه بسا براى همگان آشكارنباشد،كه چگونه امام همام فرزندان تحت تكفل خويش را گرسنه مىخواباند و از قوت آنان مهمان پذيرايى مىنمايد؟!آيا پيروان حضرت در اين حد مكلف هستند؟شايد كسى از فقها به چنين تكليفى فتوا ندهند.ليكن امام همام كه محرم اسرار است،اين چنين عمل مىكند.در هر صورت ايثار على كاملا بر پيروانش آشكار و شايسته الگوگيرى است.على از دست رنج و كار و تلاش خويش فراوان انفاق نمود.على در مزرعه بيل مىزد و نخلستان آباد مىكرد و از كد يمين و عرق جبين خويش هزاران بنده آزاد كرد: ان امير المؤمنين عليه السلام اعتق الف مملوك من كده يده. (9)
على عليه السلام در تلاش سازندگى براى همگان الگو بود.قناتهاى فراوان جارى نمود و نخلستانهاى بسيارى در اطراف مدينه آباد و سر سبز نمود در عين حال كه خود از زندگى در سطح بسيار پايين بر خوردار بود.چنين سازندگى و تلاش را انجام مىداد و به آن افتخار مى نمود.
على عليه السلام به گونهاى صحرا را آباد كرد و آبها جارى مىنمود كه هيچ گونه وابستگى به مال و مزرعه و قنات خويش پيدا نمىكرد.وى قنات حفر كرد وقتى آب همانند گردن شتر به سوى آسمان فوران شد،فورا آن را وقف حجاج بيت الله الحرام و رهگذران نمود.امام صادق عليه السلام مىفرمايد: رسول الله صلى الله عليه و آله زمينى را تقسيم نمود بخشى از اين سهم على شد.در ميان آن چشمه حفر نمود آب همانند گردن شتر جارى شد.فرمود بشارت بدهيد به ورثه كه اين صدقه خالص در راه حجاج بيت الله الحرام و رهگذران:و بشر الوارث هى صدقة بتة بتلاء في جيجبيت الله و عابر سبيل الله. (10)
انفاق و ايثار امامان از بهترين اموال خويش و در سختترين شرايط نيازمندى صورت مىگرفت.اين چنين است آنان الگوى زندگى و تلاش در سازندگى براى همگان هستند.آنان با اين ارزشها دلها را شيفته خود و چشمها را خيره هنرهاى خويش نمودهاند و وحى الهى و سروش آسمانى از سيره، انفاق و ايثار آنان،اين چنين ستايش مى نمايد.
پى نوشتها:
1.توبه،41.
2.نور الثقلين،ج 5،ص 470.
3.انسان،8
4.بقره،267.
5.نور الثقلين،ج 1،ص 643.
6.مائده،55.
7.بحار،ج 41،ص 34.
8.حشر،9.
9.فروع كافى،ج 5،ص 74.
10.بحار،ج 41،ص 40.
امام على(ع) الگوى زندگى صفحه 49
نویسنده:حبيب الله احمدى