در آيه شريفة «يا ايها الذين آمنوا اطيعواالله و اطيعوا الرسول و اولي الامر منكم فان تنازعتم في شيء فردوه الي الله و الرسول إن كنتم تؤمنون بالله و اليوم الاخر1» ابتدا امر به اطاعت از خدا، رسول و اولي الامر شده است، اما بعداً فقط خدا و رسول، مرجع حل تنازع معرفي شده اند نه اولي الامر، كه اين مطلب دليل بر غير معصوم بودن اولي الامر است؟
جواب اجمالي:
طبق نظر مفسران، آية مذكور به نفسه دلالت بر عصمت اولي الامر دارد و مقصود از اولي الامر، طبق روايات شيعه و اهل سنت، ائمه اهل بيت (عليه السلام) مي باشند كه علاوه بر آية مورد بحث، دلائل ديگر عقلي و نقلي مانند: آيه تطهير و حديث ثقلين و ... بر عصمت آنان دلالت مي كند. اما مقصود از «متنازع فيه» كه در آيه اشاره شده است، برخي معتقدند كه مراد از «متنازع فيه» احكام كلي دين است، و به نظر بعضي ديگر، تعيين خود اولي الامر است و نظر بهتر و جامع آن است كه؛ مراد از «متنازع فيه» هر چيزي است كه اولي الامر در آن استقلال ندارند.
در هر صورت شيعه به اين آيه عمل نموده است، ولي اهل سنت از آن اعراض كرده اند.
جواب تفصيلي:
اولًا: خود همين آيه شريفه چنانكه مفسران شيعه2 و اهل سنت3 با صراحت بيان كرده اند، دلالت بر عصمت اوليالامر مي كند زيرا در آن اطاعت از اولي الامر، با «و» كه نشانگر اجتماع و اشتراك حكم قبل و بعد از خودش است، به اطاعت از رسول اكرم (صلي الله عليه و آله) عطف شده است و با يك صيغه و بدون هيچ قيد و شرطي امر به اطاعت آنها (رسول و اولي الامر) شده است «أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ» و اين نشانگر يكساني اطاعت آن دو مي باشد. و مسلماً پيامبراكرم (صلي الله عليه و آله) معصوم است: «ما ينطق عن الهوي ان هو الاوحي يوحي»4 پس «اولي الامر» نيز معصومند و اگر معصوم نبودند امر به اطاعت از آنها و رسول با يك صيغه و بدون قيد و شرط نمي شد بلكه مانند اطاعت از والدين، جدا و مقيد به عدم معصيت مي شد.5 چنانكه حضرت علي (عليه السلام) مي فرمايند «... و انّما امر بطاعة اولي الامر لأنهم معصومون مطهرون و لا يأمرون بمعصية» فقط به اين جهت كه اولي الامر معصوم و پاكند و امر به معصيت نمي كنند، امر به اطاعت آنها شده است.6 ثانياً: طبق آنچه گذشت اولي الامر معصومند و چون هيچ يك از اهل حل و عقد معصوم نيستند پس نمي توانند اولي الامر باشند بلكه طبق روايات شيعه7 و اهل سنت،8 اولي الامر، ائمه اهل بيت (عليه السلام) مي باشند چنانكه محمد بن ابراهيم جويني از علماي اهل سنت طبق نقل كتاب شبهاي پيشاور از كتاب او فرائد السمطين گفته است: «طبق آنچه از رسول خدا (صلي الله عليه و آله) به ما رسيده مراد از «اولي الامر» در آيه شريفه علي بن ابي طالب (عليه السلام) و اهل بيت رسول خدا (صلي الله عليه و آله) است.»9 كه جهت اختصار به يك روايت اكتفا مي شود؛ در ينابيع المود تأليف قندوزي- عالم سني- از امام صادق (علیه السلام) در مورد آيه مورد بحث چنين نقل ميكند: «اولي الامر هُم الائمةُ اهل البيت «عليهم السلام» «يعني اولوالامر، همان ائمه اهل بيت(عليهم السلام) ميباشند».10
ثالثا: ادله ديگري بر عصمت اولي الامر (ائمه اهل البيت (علیه السلام)) وجود دارد كه بعضي عبارت است از: 1- دليل عقلي: در كشف المراد پنج دليل ذكر شده11 كه كوتاهترين آنها چنين است: «اگر خطا از امام) اولي الامر (صادر شود انكار آن واجب است و اين با امر به اطاعت مطلق او در آيه «اطيعو الله» در تضاد است.»12 2- آيه تطهير: «انما يريدالله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيرا» «خداوند ميخواهد پليدي و گناه را از شما اهلبيت دور كند و كاملًا شما را پاك سازد»13. اراده در آيه، تكويني است زيرا اراده تشريعي اختصاص به اهل بيت ندارد بلكه خدا مي خواهد همه پاك باشند14، و از آنجايي كه اگر اراده خدا به چيزي تعلق بگيرد، حتما واقع مي شود15. عصمت و پاكي اهل بيت (عليهم السلام) نيز محقق شده است و طبق روايات فراواني كه از شيعه16 و اهل سنت17 نقل شده مقصود از اهل بيت پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله) حضرت علي، حضرت فاطمه، امام حسن و امام حسين- عليهم السلام- ميباشد. مثلا صحيح مسلم از عائشه نقل مي كند كه «پيامبر در صبحي خارج شد در حالي كه عبائي موئين سياه به دوش داشت پس حضرت حسن بن علي(عليه السلام) آمد. حضرت او را زير عبا برد سپس حضرت حسين (عليه السلام) آمد و زير عبا رفت پس حضرت فاطمه(عليها السلام) آمد و حضرت او را زير عبا برد، سپس حضرت علي(عليه السلام) آمد و حضرت او را زير عبا برد، آنگاه قرائت فرمود: انما يريد الله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيرا»18 3- حديث ثقلين: اين حديث متواتر بين شيعه و اهل سنت است و روايات فراواني با عبارات مختلف و وحدت معني، ذكر شده است كه پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده اند: «من دو چيز گران بها در ميان شما باقي مي گذارم تا زماني كه به آن دو پناهنده شويد گمراه نخواهيد شد: كتاب خدا و عترتم كه خاندان من هستند؛ اين دو از هم جدا نمي شوند تا در كنار حوض بر من وارد شوند؛ بنگريد در مورد آنها چگونه جانشين من مي گرديد؟»19 و چيزي كه از قرآن جدا نشود و همسنگ آن، باشد در لزوم پيروي از آن همانند قرآن معصوم خواهد بود چنانكه حتي قندوزي عالم سني از ابن عباس نقل مي كند كه گفت: «شنيدم رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «انا و علي و الحسن و الحسين و تسعه من ولد الحسين مطهرون معصومون» يعني «من، حضرت علي، حضرت حسن و حسين حسين و نُه تن از فرزندان حسين (عليهم السلام) پاك و معصوم هستيم»20 رابعا: با اينكه اولي الامر معصومند ولي در آيه، مرجع حل اختلاف خدا (قرآن) و پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله) (سنت او) معرفي شده است نه اولي الامر زيرا:
الف) برخي معتقدند: مقصود از نزاع، نزاع در احكام است21 و چون كه اولي الامر قانون گذار و مشرّع نيستند. حل نزاع به آنان ارجاع داده نشده است. چنانكه از امام باقر(عليه السلام) در مورد آيه «اطيعواالله و اطيعوا الرسول و اولي الامر منكم» چنين نقل شده است كه فرمودند: «هي في علي و في الائمه جعلهم الله مواضع الانبياء غير انهم لا يحلون شيئا و لا يحرمونه» ؛اين آيه در مورد حضرت علي (عليه السلام) و ائمه (عليه السلام) است كه خدا آنان را به جاي پيامبران قرار داده، جز اينكه ايشان چيزي را حلال يا حرام نمي كنند22» به همين جهت حضرت علي (عليه السلام) مي فرمايند: «... ولكم علينا العمل بكتاب الله تعالي و سيره رسول الله (صلي الله عليه و آله) و القيام بحقه و النعش لسنته، «حقي كه شما بر گردن ما داريد، عمل كردن به كتاب خدا و سنت پيامبر خدا (صلي الله عليه و آله) و قيام به حق و برپاداشتن سنت اوست.»23
ب) محمد جواد مغنيه (ره) معتقد است علت عدم ارجاع به آنها اين است كه چون نزاع ممكن است بر سر تعيين خود اولي الامر باشد- چنانكه واقع شد- بنابراين ارجاع به آنها بيفايده است.24 يعني اگر بر سر تعيين اوليالامر نزاع داشتيد به خدا و رسول مراجعه كنيد و از پيش خود اولي الامر تعيين نكنيد؛ كه اين معنا با سياق آيه نيز متناسب است كه «و ان تنازعتم» بعد از «اولي الامر منكم» آمده است.
ج) نظر بهتر كه جامع دو نظر قبلي است، نظر مرحوم علامه طباطبايي است؛ ايشان معتقدند: خدا در اين آيه به مسلمانان دستور داده تا در هنگام نزاع در اموري كه اولي الامردر آن استقلال ندارند و رفع نزاع به دست آنها نيست، به خدا (قرآن) و رسول (سنّت او) مراجعه كنند تا رفع نزاع شود.25 كه تعيين احكام و اولي الامر از مصاديق مهم آن مي باشد؛ بلكه با توجه به اينكه خدا با حكم تشريعي اطاعت از اولي الامر را به جهت عصمتشان در رديف اطاعت از پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله) قرار داده، لازمه اين فرمان اين است كه آنها گر چه مشرّع نيستند اما سخنانشان، خبر از قرآن و سنت نبوي است؛ پس لازم است علاوه بر امور اجرايي، در هنگام نزاع در احكام كلي اسلام نيز به آنان مراجعه شود تا آنان حكم واقعي را از طرف خدا و پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بيان كنند:؛ چنانكه پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) مي فرمايند: «شركاي من كساني هستند كه خدا آنها را قرين خود و من كرده و در مورد آنها نازل كرده اين آيه را «يا ايها الذين ...»26 و بعد مي فرمايد: «فان خفتم تنازعاً في أمرنا فارجعوا الي الله و الرسول و اولي الامر»، اگر از نزاع در مورد چيزي ترسيديد، آن را به خدا و رسول و اولي الامر بازگردانيد.»
علي (عليه السلام) عرض كرد: اي پيامبر خدا (صلي الله عليه و آله) آنها كيانند؟ فرمود: «انت اولهم» تو اولين آنها هستي،27 بنابراين تنها در تعيين اولي الامر است كه ديگر نمي توان به خود آنها مراجعه كرد، در هر صورت، شيعه اماميه به اين آيه عمل كرده است زيرا در تعيين اولي الامر و احكام به خدا و پيامبر خدا (صلي الله عليه وآله) رجوع كرده است. اما اهل سنت به آن پشت پا زده اند زيرا در تعيين اولي الامر به جاي مراجعه به خدا و پيامبر (صلي الله عليه وآله) به اجماع اهل حل و عقد و ... رجوع كردند، و در تعيين و فهم احكام نيز به جاي مراجعة به خدا و پيامبر خدا (صلي الله عليه وآله) به قياس، استحسان و ... مراجعه كردند.
پس بر عصمت اولي الامر، ادلة ديگري وجود دارد و عدم ارجاع هم دليل بر عدم علت نيست بلكه داراي وجد ميباشد و در پايان اين سئوال باقي ميماند كه چگونه اهل سنت با وجود اين همه دليل و مدرك، در عظمت و عصمت اهل بيت (عليهم السلام) از آنها دست كشيدهاند و از كساني دنبالهروي ميكنند كه معصوم نيستند و حتي در مذّمت و توبيع آنها روايات متواتري وجود دارد. درحاليكه آنها را توجيه ميكنند!!