جواب اجمالى:
آيه تطهير به طور قطع و يقين درباره اصحاب كساء و اهل بيت پيامبر اسلام (على و فاطمه و حسن و حسين) ناز ل شده است و اين مطلب نه تنها در ميان مفسران و محدثان شيعه بلكه در ميان مفسران و محدثان أهل سنت هم مورد اتفاق است1.
جواب تفصيلى:
اولًا داستان حديث كساء با تعبيرات مختلف، در روايات فراوانى وارد شده است و قدر مشترك همه آنها اين است كه پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)، على و فاطمه و حسن وحسين (عليهم السلام) را فرا خواند- و يا به خدمت او آمدند- پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) عبا- يا پارچه اى بر آنها افكند و فرمود: خداوندا اينها خاندان منند، رجس و آلودگى را از آنها دور كن، و در اين هنگام آيه تطهير نازل شد.
قابل توجه اينكه، اين حديث را فخر رازى به مناسبتى در ذيل آيه مباهله (آيه 61 آل عمران) نقل كرده و بعد مى افزايد: «بدان كه اين روايت، همچون روايتى است كه صحت آن مورد اتفاق در ميان علماى تفسير و حديث است2».
زمخشرى در تفسير خود مانند فخر رازى باز در ذيل آيه مباهله داستان اصحاب كساء را نقل مى كند و مى گويد: «قويترين و محكمترين دليل بر فضيلت أصحاب كساء (علیهم السلام) در اين حديث است»3 حاكم حسكانى بعد از نقل داستان اصحاب كساء از طرق متعدد مى گويد: «و اين آيه تنها درباره همان پنج تن نازل شده است4.
واحدى نيشابورى در كتاب اسباب نزول مى گويد:
«اين آيه (آيه تطهير) در خصوص على و فاطمه و الحسنين عليهم السلام نازل شده است.»
نكته قابل توجه اينكه روايات زيادى كه از همسران پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده كه مى گويند: «هنگامى كه رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) سخن از آيه تطهير مي گفت ما از او سئوال كرديم كه جزء آن هستيم؟ پيامبر مى فرمود: شما خوبيد، اما مشمول اين آيه نيستيد.»
از آن جمله روايتى است كه احدى بن محمد بن ابراهيم ثعلبى يكى از علما و مفسران معروف اهل سنت است در تفسير كبير معروف خود در ضمن يك داستان مفصل از عايشه همسر پيامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل مى كند و همچنين عين همان روايت را مفسر معروف حاكم حسكانى در كتاب خود آورده است و آن اينكه هنگامى كه از عائشه درباره جنگ جمل و دخالتش در آن جنگ ويرانگر سئوال كردند (با تأسف) گفت: اين يك تقدير الهى بود و هنگامى كه درباره على (علیه السلام) سئوال كردند چنين گفت:
آيا از من درباره كسى سئوال مى كنى كه محبوبترين مردم نزد پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بود، و از كسى مى پرسى كه همسر محبوبترين مردم نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بود، من با چشم خود ديدم على و فاطمه و حسن و حسين (عليهم السلام) را كه پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) آنها را در زير پارچه اى جمع كرده بود و فرمود: خداوندا اينها خاندان منند و حاميان من، رجس و پليدى را از آنها ببر و از آلودگى ها پاكشان فرمان.
(نكته مهم اينكه عايشه مى گويد) من گفتم:
اى رسول خدا (ص) آيا من نيز از آنها هستم؟
پيامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) در پاسخ من فرمود «دور باش! تو بر خير و نيكى هستى (أما جزء اين جمع نمى باشى)5.
و همچنين عبدالرحمن ثعالبى در تفسير خود از ام سلمه كه يكى از همسران پيامبر صلى الله عليه و آله بود نقل مى كند كه: آيه تطهير هنگامى كه رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در خانه من بود نازل شد آنگاه پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) على و فاطمه و حسن و حسين را فرا خواند و با آنها در زير عباى خيبرى قرار گرفت و گفت: خداوندا اينها خاندان منند پيامبر آيه را خواند و فرمود: «خداوندا پليدى را از آنها دور كن و از هر آلودگى پاكشان گردان».
ام سلمه مى گويد: من گفتم. آيا من هم با شما هستم؟ پيامبر فرمود: تو از همسران پيامبرى و بر خير و نيكى هستى (اما در زمره اين گروه نيستى)6 و جمهور اين را پذيرفته اند
باز شيخ منصور على ناصف كه يكى از علماء و دانشمندان معروف اهل سنت است در كتاب معروف خود به نام «التاج الجامع للأصول» كه يكى از مجامع روائى مى باشد مى گويد:
هنگامى كه آيه «انما يريدالله ليذهب عنكم الرجس أهل البيت و يطهركم تطهيراً» نازل شد پيامبر فاطمه و حسن و حسين و على را فرا خواند و آنها را با كسائى پوشاند و گفت: بار الها اينها اهل بيت من هستند (پس مى افزايد:) ظاهر حديث اين است كه مراد از أهل بيت پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) همان چهار نفر هستند7.
پس با توجه به آنچه گفته شد نزول آيه تطهير در فضيلت اهل بيت پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) كه با خود آن حضرت پنج نفر مى باشند يكى از مسلمات و واقعيات است نه يك تئورى و نظريه وفرض و همانگونه كه اشاره شد حتى همسران پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله در زمره آن گروه نمى باشند و آيه تطهير شامل آنها نمى شود.
و ثانياً سئوال كننده محترم در سئوال خود براى اثبات عموميت آيه تطهير و شمول آن نسبت به ديگران به آيه شش سوره مائده استدلال كرده و آن را قرينه و مؤيد بر شمول آيه تطهير نسبت به ديگران قرار داده است، در حاليكه هيچ ارتباط و تناسب و هماهنگى بين اين دو آيه وجود ندارد. زيرا آيه 6 مائده «و لكن يريد ليطهركم و ليتم نعمته عليكم» در ذيل آيه وضو و غسل و تيمم آمده است، و پر واضح است كه اشاره به پاكيزگى حاصل از اين سه طهارت اسلامى مى كند و معلوم است كه آن، شامل همگان مى شود هر كس وضو و غسل و يا تيمم را انجام دهد داراى طهارت و پاكيزگى ظاهر مى شود. اين غير از آن طهارتى است كه در آيه 33 سوره احزاب آمده است كه به معنى طهارت و پاكيزگى از همه پليدى ها و آلودگيها و معصيتها مى باشد كه ناظر به مسأله عصمت مى باشد.
به نظر مى رسد كه استدلال سئوال كننده محترم به آيه 6 سوره مائده براى عموم و شمول آيه تطهير (33 سوره احزاب) براى ديگران، از سخن مفسر معروف أهل سنت آقاى آلوسى نشأت گرفته است. ايشان در ذيل آيه تطهير در مقام نفى عصمت اهل بيت مى گويد: لازمه پذيرفتن عصمت آنها اين است كه صحابه پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) مخصوصاً حاضران ميدان بدر همه معصوم باشند چون خداوند در حق آنها فرمود: خداوند مى خواهد شما را پاكيزه كند و نعمتش را بر شما تمام كند شايد شكر نعمتهاى او را به جا آوريد8.
با اين سخن از آلوسى و أمثال او دور از واقعيت است، زيرا ما چنين آيه اى در قرآن مجيد درباره جنگ بدر نداريم آنچه در مورد جنگ بدر نازل شده اين است: «و نزل عليكم من السماء مادً ليطهركم به و يذهب عنكم رجز الشيطان9».
واضح است اين آيه مربوط به نزول باران در ميدان بدر و استفاده كردن مسلمانان از آن براى شستشوى خود و غسل و وضو است.
و ثالثاً اين نكته نيز قابل توجه است كه در روايات متعددى مى خوانيم كه بعد از نزول آيه تطهير، پيامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) چندين ماه (در بعضى روايات شش ماه و در بعضى هشت يا نه ماه آمده است) هنگامى كه براى نماز صبح از كنار خانه فاطمه عليها السلام مى گذشت صدا مى زد: «هنگام نماز است أى أهل بيت! خداوند، تنها مى خواهد پليدى را از شما أهل بيت دور سازد و شما را پاك كند.
اين حديث در «كتاب شواهد التنزيل» نوشته مفسر معروف «حاكم حسكانى از انس بن مالك نقل شده است10.
فلسفه ادامه اين برنامه و تكرار اين سخن در آن مدت طولانى از سوى پيامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) اين بود كه مى خواسته به وضوح و با تأكيد پى در پى روشن سازد منظور از «اهل بيت» در آيه تطهير تنها اهل اين خانه اند تا در آينده ترديدى براى هيچ كس باقى نماند، و همه بدانند اين آيه تنها در شأن اين گروه خاص نازل شده است و عجب اينكه با اين همه تكرار و تأكيد باز مسأله براى بعضى روشن نيست.