امام
· شیعیان اثنا عشری به دوازده امام معتقدند : امام اول . علی ع بن ابی طالب . یا امام دوم حسن بن علی ع . یا امام سوم حسین بن علی ع . یا امام چهارم علی بن حسین ع ( زین العابدین ) یا امام پنجم محمد ( باقر ) بن علی ع . یا امام ششم جعفر ( صادق ) بن محمد ع . یا امام هفتم . امام موسی ابن جعفر ع . یا امام هشتم علی ( رضا ) بن موسی ع . یا امام نهم . محمد ( تقی ) بن علی ع . یا امام دهم . علی ( نقی ) بن محمد ع . یا امام یازدهم حسن ( عسکری ) ابن علی ع . یا امام دوازدهم مهدی قائم ( صاحب العصر و الزمان ) بن حسن ع شیعه سبعیه ( فاطمیه ) در شش امام اول با اثنا عشریه مشتر کند و امام هفتم را اسماعیل ابن جعفر دانند .
· ( صفت اسم ) 1 - پیشوا پیشرو. 2 - نزد شیع. اثنا عشری هر یک از دوازده پیشوا که نخستین آنان ع علی بن ابی طالب و آخرین آنان مهدی ع است (یازده تن اخیر از نسل علی ع و فاطمه دختر محمد ص اند ). نزد اسماعیلیه هر یک از هفت پیشوا که شش تن نخستین همان شش امام اول شیع. اثناعشری هستند و هفتمین اسماعیل ابن جعفر صادق ع باشد . 3 - قطب شیخ . جمع : ایمه . یا امام جماعت . پیشنماز . یا امام جمعه . 1 - پیشنمازی که روز جمعه در مسجد جامع نماز خواند . مقامی روحانی که در اصل موظف به پیشنمازی در مسجد جامع و اقام. نماز جمعه بود ولی بتدریج مبدل بشغلی شد و هنوز نیز این مقام در شهرهای ایران برقرار است . یا امام زمان . 1 - امام عصر ولی عصر امامی که در عهد خود مائمور هدایت خلق است . 2 - ( اسم ) امام دوازدهم شیعیان مهدی ع . یا امام عصر. امام زمان .
تعریف امام
امام واژه ای عربی و به معنای پیشوا و رهبر است. پیشوا به معنای پیشرو است، یعنی شخصی که عده ای تابع و پیرو او هستند. البته امام تنها در مورد پیشوای عادل بکار برده نمی شود، بلکه به پیشوایان گمراه و منحرف نیز امام گفته می شود. قرآن هم این کلمه را در هر دو مورد اطلاق کرده است. در یک جا می فرماید:«و جعلنا هم ائمة یهدون بامرنا» (انبیاء/73)«ما آنها را پیشوایان هادی به امر خودمان قرار دادیم)
یا در جای دیگر می گوید:
«ائمة یدعون الی النار» (قصص/41)«پیشوایانی که مردم را به سوی آتش می خوانند)
امام به معنای اصطلاحی آن ،یعنی شخصی که سه ویژگی اصلی دارد که از این قبیل است:
1-نصب الهی: امام از طرف خدا باید نصب شود
2-عصمت الهی:امام باید عصمت الهی داشته باشد.
3-علم الهی:امام باید دارای علم الهی باشد.
خداوند متعال در سوره مبارکه مائده آیه 67 می فرماید:« یا ایها الرّسول بلّغ ما انزل الیک من ربّک وان لم تفعل فما بلّغت رسالته والله یعصمک من الناس» یعنی ای رسول خدا آنچه را از طرف خدا به تو ابلاغ شد به مردم برسان و اگر این کار را نکنی ،رسالت خود را ناتمام گذاشتی و خداوند تو را از مردم حفظ میکند.دلیل این قسمت آیه که فرمود اگر انجام ندهی این بود که پیامبر بیم این را داشتند که اعلام جانشینی امیرالمومنین برای مردم قابل هضم نباشد و مردم آن را امری شخصی تلقی کنند.لذا خداوند فرمود که ما تو را از گزند مردم حفظ خواهیم کرد.
بنابر روایات شیعه وسنی بالاتفاق ؛آیه سوم سوره مائده که می فرماید:«الیوم اکملت لکم دینکم واتممت علیکم نعمتی و رضیت لکم الاسلام دینا» چند ماه قبل از رحلت رسول الله و در حجة الوداع نازل شده که معنای آیه چنین است:امروز کامل کردم دین شما را یک دین و تمام گردانیدم نعمت را بر شما و راضی شدم از این اسلام (اسلام به همراه ولایت ائمه معصومین) همه مفسرین شیعه وسنی شأن نزول آیه را روز غدیر خم ذکر کردند.
در فرهنگ شیعه، امامت، مقامی دینی و معنوی و موهبتی الهی است که به برخی انسانهای خاص و کامل و معصوم و اعلم، اختصاص دارد. وظیفه و نقش آنها، رهبری، ولایت، تربیت و هدایت همه مسلمانان در همه زمینه ها و زمانها است. علمای امامیه در بحث های کلامی فرموده اند: امامت تصدی ریاست مطلقه امور مسلمانان در امر دین و دنیاست، آن هم به نیابت و جانشینی پیامبر (صلی الله وعلیه و آله)؛«الامامة الامامة لطف» (علامه حلی، شرح باب ریاسة عامة فی امور الدنیا و الدین لشخص من الاشخاص نیابه عن النبی و هی واجبه عقلا لان حادی عشر؛ ص 38)
آنان برای امام هم صفاتی را شرط دانسته اند که از جمله آن عصمت از گناه و خطا و نسیان در انجام وظایف امامت و نیز برتر بودن از تمامی امت در علم و عقیده و صفات فاضله انسانی و اخلاقی است. بر این اساس، افراد جاهل به احکام الهی و جائر در رفتار و کردار و گفتار شایسته برای این امر مهم نیستند. امام نیز مانند پیامبر باید معصوم باشد تا سخنان، اعمال و فرامینش برای مردم حجت باشد.
عصمت، مصونیت امام از انحراف، گناه، خطا و اشتباه در اندیشه، عمل و بیان احکام است. بنابراین، عصمت، از ضروریات رهبری امام است. از آنجا که مسئولیت امام در جامعه، تبیین مکتب و بیان دستورات الهی و دفاع از شریعت راستین است، باید از نظر فکری و عملی خودش کوچکترین انحرافی از اصول و احکام نداشته باشد. تنها در این صورت است که مردم می توانند به او اعتماد و اطمینان کنند. به نظر بسیاری، رابطه ی اطاعت و امامت از همین ویژگی عصمت ناشی می شود، زیرا در غیر این صورت تضمینی برای پیروی مردم از امام خود وجود نخواهد داشت:
« یحب ان یکون الامام معصوما... و لانه حافظ للشرع فلابد من عصمته» (علامه حلی، شرح باب حادی عشرص 41)
و چون تشخیص عصمت و ارزش های اخلاقی بالذات در انحصار علم خداوند و به تعلیم خدا پیامبر و وارثان علم آن سرور است، تعیین امام و تشخیص آن از عهده توده مردم خارج و نیاز به نص خدا و رسول دارد:
«لانه من الامور الباطنیه التی لا یعلمها الا الله فلا بد من نص من یعلم عصمته علیه او ظهور معجزه علی یده تدل علی صدقه» (علامه حلی، شرح باب حادی عشر)
«الامام یجب ان یکون افضل الرعیه» (علامه حلی، شرح باب حادی عشر؛ ص 44)؛ اگر امام افضل نباشد لازم می آید مفضول بر فاضل مقدم باشد و این عقلا و نقلا قبیح است(ص 49)
یکی از وظایف ائمه اطهار، گسترش معارف دینی و جلوگیری از انحرافات علمی در دین است. چنین وظیفه ای زمانی می تواند به درستی انجام شود که امام شناخت همه جانبه ای از دین و معارف دینی داشته باشد.