غدير به چه معناست حادثه غدير در جه سالي اتفاق افتاد؟ اولين کسي که با علي بيعت کرد که بود؟ آيه که بر پيامبر نازل شد چه بود؟ اولين مخالف غدير که بود؟ خداوند متعتال در سوره مائده آيه 67 عدم ابلاغ وي را در روز غدير چه چيزي بيان کرد؟ مرقد مبارک امام علي تا چه زماني معلوم نبود؟ بيعت مردم با امام علي در روز عيد غدير با چه نامهايي مطرح شد؟ اين جمله از کيست؟ روز عيد با روزه تمام عمر جهان برابر است. اين سخن از کيست؟ عيد غدير روز عبادت نماز سپاس و ستايش خداوند متعال است. پيامبر اکرم ميفرمايد:عيد خود را با چه چيز زينت دهيد؟ امام رضا پذيرش ولايت علي در روز غدير را با چه عملي تشبيه کزد؟ اولين جشن بزرگداشت غدير در چه زماني برگزار شد؟ کدام آيه قرآن به حادثه بزرگ غدير اختصاص دارد؟
غدير منطقه اي بين مکه و مدينه مي باشد که حدودا تامکه 200کيلومتر و تا مدينه 250کيلومتر فاصله دارد.معروف است که اولين افراد سرشناس که با امير المومنين در غدير خم بيعت کردند ابوبکر و عمر بودند.آيه نازله برپيامبر هم ايه 67 سوره مائده مي باشد.اما درباره ساير وقائع ما خلاصه از واقعه غدير براي شما بيان مي کنيم که رد بردارنده برخي از پاسخ هاي سوالات شما است و براي مطالعات بيشتر به شما منابعي را معرفي خواهد کرد. در باره ي واقعه غديرخم شيعه معتقد است: پيامبر گرامي صلي الله عليه و آله و سلم گاه به صورت کلي وگاه نيز به گونه مشخص، در موارد مختلف جانشين خويش را به نحو روشن معرفي کرده بود، به گونهاي که هر يک از آنها حجت را بر افراد آگاه و حقيقتجو تمام ميکند. ولي در عين حال آن حضرت براي آنکه پيام خود را به گوش همه مسلمانان از دور و نزديک برساند و راه را بر هر گونه ترديد و تشکيک در اين زمينه کاملا ببندد، به هنگام مراجعت از حجة الوداع در سرزميني به نام غدير خم توقف نمود و به همراهان فرمود از جانب خداوند مأموريت دارد که پيامي را به آنان برساند؛ پيامي الهي که حاکي از انجام وظيفه بزرگي بوده و چنانچه انجام نگيرد، پيامبر رسالت خود را انجام نداده است. چنانکه ميفرمايد:
«يا أيها الرسول بلغ ما أنزلإليک من ربک و إن لم تفعل فما بلغت رسالته و الله يعصمک من الناس(مائدة/67): «اي رسول خدا آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده ابلاغ کن، و اگر اين مأموريت را انجام ندهي رسالت خود را انجام ندادهاي، و خداوند ترا از (شر) مردم حفظ ميکند».محدثان و مفسران اسلامي به نزول اين آيه در پايان حجة الوداع، روز غدير، اشاره کردهاند . بنگريد به کتاب «الدرالمنثور»سيوطي، 2/298، فتح القدير شوکاني 2/57، کشف الغمة اربلي، ص 94، ينابيع المودة قندوزي، ص 120، المنار،6/463 و غيره.
آنگاه منبري براي پيامبر ترتيب دادند و او بر فراز آن قرار گرفت و خطاب به مردم فرمود: در آينده نزديک دعوت حق را لبيک خواهم گفت، شما درباره من چه ميگوييد؟ در پاسخ گفتند: گواهي ميدهيم تو آئين خدا را به ما ابلاغ کردي و خيرخواهي نمودي و تلاش بسيار کردي، خدا به تو جزاي خير دهد.آنگاه فرمود: آيا بر وحدانيت خدا، رسالت من، و واقعيت روز رستاخيز گواهي ميدهيد؟ همگي پاسخ مثبت دادند.سپس فرمود: من قبل از شما بر حوض (کوثر) وارد ميشوم، بنگريد با دو جانشين گرانبهاي من چگونه رفتار ميکنيد؟ شخصي پرسيد: مقصود از دو جانشين گرانبها چيست؟پيامبر پاسخ داد: يکي کتاب خدا و ديگري عترت من است، و خداي لطيف و خبير به من خبر داده است که اين دو از يکديگر جدا نميشوند تا آنکه در روز قيامت در کنار حوض به من برسند . بر آن دو پيشي نگيريد که هلاک ميشويد، و از آنان فاصله نگيريد که هلاک ميشويد. آنگاه دست علي عليه السلام را گرفت و بالا برد تا آنجا که همه حاضران آن دو را ميديدند، سپس چنين فرمود:«أيها الناس من أولي الناس بالمؤمنين من أنفسهم؟»:چه کسي بر مؤمنان از خود آنان اولي (صاحب اختيارتر) است؟در پاسخ گفتند: خدا و پيامبر او بهتر ميدانند.پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم فرمود:«إن الله مولاي و أنا مولي المؤمنين و أنا أولي بهم من أنفسهم»: خداوند مولاي من، و من نيز مولاي مؤمنان ميباشم، و من بر مؤمنان از خود آنان صاحب اختيارترم.سپس سه بار فرمود: «فمن کنت مولاه فعلي مولاه»: آن کس که من مولاي او هستم، علي مولاي او است. آنگاه افزود: «اللهم وال من والاه و عاد من عاداه و أحب من أحبه و أبغض من أبغضه و انصر من نصره و اخذل من خذله، و أدر الحق معه حيث دار، ألا فليبلغ الشاهد الغائب» : پروردگارا، دوست بدار آن کس را که علي را دوست ميدارد و دشمن بدار آن کس را که با علي دشمن است، و مهربان باش با هرکس که نسبت به علي مهربان است و خشم آور بر کسي که بر علي خشم آورد و ياري کن آن کس را که علي را ياري کند و خوار ساز آن کس را که علي را خوار سازد، وحق را با او و در مدار او قرار ده . حاضران اين مطلب رابه غايبان ابلاغ کنند.اين حديث از احاديث متواتر است يعني راويان حديث، از صحابه و تابعين و محدثان اسلامي، آن را در هر قرني به صورت متواتر نقل کردهاند.( 110 نفر از صحابه،89 تن از تابعين، و 3500 نفر از علما و محدثان اسلامي ، ناقل حديث غديرمي باشند و همچنين گروهي از علما به طور مستقل درباره حديث غديرکتاب نوشتهاند، که در آن ميان، جامعترين کتابي که اسانيد حديث را يکجا گرد آورده است، کتاب شريف الغدير نگارش علامه عبدالحسين اميني (13201390ه.ق) ميباشد.)، و لذا کمتر کسي حتي از اهل سنت ، در اصالت و اعتبار اين حديث ترديد مي کند. منتهي آنها در معناي مولي توجيهاتي دارند و معتقدند که مولي به معناي دوست است و پيامبر عظيم الشان اسلام نخواسته اند دراين تعبير، زعامت و رهبري را براي حضرت علي (ع) اثبات نمايند، و فقط خواسته اند بگويند علي(ع) را دوست بداريد.اکنون بايد ديد مقصود از مولي بودن پيامبر(ص)، و مولي بودن علي(ع) چيست؟قراين بسياري گواهي ميدهند که مقصود از اين تعبير، زعامت و رهبري است، که به برخي از آنها اشاره ميکنيم:
الف در ماجراي غدير، پيامبر گرامي صلي الله عليه و آله و سلم کاروان زائران خانه خدا را در سرزميني بيآب و علف، آن هم در نيمروزي بسيار گرم، متوقف ساخت. گرمي هوا به حدي بود که حاضران نيمي از عباي خويش را بر سر افکنده و نيم ديگر را نيز زير انداز خود قرار داده بودند. با اين تمهيدات، طبعا پيامبر بايد سخني بگويد که در هدايت امت، نقشي کليدي و سرنوشت ساز داشته باشد، و براستي چه کاري ميتواند در سرنوشت مسلمانان از تعيين جانشين، که مايه وحدت کلمه مسلمين و حافظ دين است، سرنوشت سازتر باشد؟
ب پيامبر گرامي قبل از طرح ولايت علي عليه السلام از اصول سهگانه توحيد و نبوت و معاد سخن گفت و از مردم نسبت به آنها اقرار گرفت، آنگاه پيام الهي را ابلاغ کرد. از تقارن پيام با اخذ اعتراف نسبت به اصول، ميتوان به اهميت پيام پي برد و دريافت که هدف پيامبر از آن همايش عظيم و فوقالعاده، نميتوانسته امري عادي همچون سفارش به «دوستي» با فردي خاص باشد!
ج حضرت در آغاز خطبه از رحلت قريبالوقوع خود خبر داد، و اين نشان ميدهد که او نگران وضع امت پس از خويش بوده است. پس چه بهتر که براي آينده چارهجويي شود تا آيين وي در طوفان حوادث آتيه دچار مخاطره نگردد.
د قبل از بيان پيام الهي درباره علي عليه السلام ، از مولويت واولويت خود سخن به ميان آورد و فرمود: خدا مولاي من، و من مولاي مؤمنين ميباشم، و نسبت به آنان از خود آنان اولي هستم. ذکر اين مطالب، گواه آن است که «مولي بودن» علي عليه السلام از سنخ همان مولويت و اولويت مربوط به پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم بوده و ايشان به فرمان الهي اولويت مزبور را براي علي عليه السلام نيز ثابت کرده است.
ه پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم پس از بيان پيام الهي، از حاضران خواست آن را به گوش غايبان برسانند.تاريخ اسلام نشان ميدهد که دشمنان پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله و سلم براي خاموش ساختن دعوت الهي وي، از راههاي گوناگوني وارد شدند؛ از متهم کردن پيامبر به سحر و جادو گرفته تا تصميم به قتل آن حضرت در بستر خويش. ولي در تمام موارد، دست عنايت حق با پيامبر بود و وي را از نقشههاي شوم مشرکان حفظ کرد. آخرين نقطه اميد آنان (بويژه با توجه به باقي نماندن فرزند پسر براي پيامبر) اين بود که با مرگ پيامبر، اين دعوت نيز خاموش خواهد شد: أم يقولون شاعر نتربص به ريب المنون[3] طور/30
يا ميگويند شاعري است و ما در مورد وي به انتظار حوادث روزگار(مرگ) نشستهايم .اين انديشه در ذهن بسياري از مشرکان و منافقان، وجود داشت. ولي پيامبر با تعيين جانشيني با کفايت که در طول زندگي ايمان خالص و استوار خود به اسلام را نشان داده بود، اميد مخالفين را به يأس مبدل ساخت، وبدين طريق بقاي دين را تضمين نموده و پايههاي آن را محکم ساخت و نعمت اسلام با وجود تعيين چنين رهبري به کمال رسيد. لذاست که پس از نصب علي عليه السلام ، به عنوان جانشين پيامبر، در روز غدير آيه «اکمال دين» فرود آمد.[4] گروهي از صحابه و تابعين، آيه فوق را مربوط به واقعه غدير خم دانستهاند، مانند ابو سعيد خدري، زيد بن ارقم، جابر بن عبد الله انصاري،ابو هريره و مجاهد مکي. براي آشنايي با روايات اشخاص فوق درباره واقعه مزبور، بنگريد به:ابو جعفر طبري در کتاب الولاية، حافظ ابن مردويه اصفهاني به نقل ابن کثير در ج2 تفسير خود، حافظ ابونعيم اصفهاني درکتاب «ما نزل من القرآن في علي»، خطيب بغدادي در ج8 تاريخ خود، حافظ ابو سعيد سجستاني در کتاب «الولاية» حافظ ابو القاسم حسکاني، ابن عساکر شافعي به نقل سيوطي در الدر المنثور، 2/295، خطيب خوارزمي درکتاب مناقب که عبارت آنان را کتاب الغدير (1/23 236) آورده است
:«اليوم يئس الذين کفروا من دينکم فلا تخشوهم واخشون اليوم أکملت لکم دينکم وأتممت عليکم نعمتي و رضيت لکم الإسلام دينا. مائده/3 امروز کافران از نابودي دين شما مأيوس شدند، پس؛ از آنان نترسيد و از من بترسيد. امروز دين شما را کامل ساخته و نعمتم را بر شما تمام کردم، و راضي شدم که اين اسلام (تکميل يافته با معرفي جانشين پيامبر) دين شما باشد فخر رازي در تفسير خود ميگويد: پس از نزول اين آيه، پيامبر گرامي جز 8182 روز بيشتر زنده نبود و پس از آن نيز او هيچگونه نسخ و دگرگوني رخ نداد. بنابر اين بايد گفت که اين آيه در روز غديرنازل شده که برابر با هيجدهم ذيالحجه سال حجة الوداع ميشود. با توجه به اينکه پيامبر طبق رأي اهل سنت در 12 ربيع الاول در گذشته است، اگر هر سه ماه فاقد سلخ باشند درست بر همان 82 منطبق ميشود (تفسير فخر رازي3/369.ر ک : منشور عقائد اماميه، آيت الله جعفر سبحاني، صص158-163
براي کسب اطلاعات بيشتر نيز مي توانيد به کتاب «غدير از ديدگاه اهل سنت» تاليف مرکز پژوهشهاي صدا و سيما مراجعه نمائيد.درباره ي مفاد حديث غديردر کتاب فوق الذکر مي خوانيم:جمله اي که در حديث غدير مورد استشهاد قرار گرفته و درحقيقت پيام اصلي واقعه غدير در آن نهفته است اين است که حضرت فرمود: "من کنتمولاه فعلي مولاه" کساني که به اين حديث استدلال کرده اند مولي را اولي معنا کرده اند اولي , يعني کسي که به تصرف سزاوارتر است به عبارت ساده تر يعني کسي که لايقسرپرستي , رهبري و اختيارداري است بدين ترتيب معناي حديث اين است : ((هرکس من رهبروسرپرست اويم , علي (ع ) هم رهبر و سرپرست اوست بنابراين تنها کساني به رهبري وسرپرستي پيامبراکرم (ص ) پايبند و ملتزمند که رهبري و سرپرستي علي (ع ) رابپذيرند.اينک بايد دانست که آيا در لغت عرب , مولي به اين معنا به کاررفته است ؟ يا نه ؟ديگر آنکه اگربپذيريم مولي در لغت بدين معنا به کاررفته است , آيا در اين خطبه نيز اين معني اراده شده است ؟ يا خير؟
مرحوم علامه اميني 42 نفر از علماي بزرگ تفسير و لغت را نام مي برد که بيست و هفت نفراز آنان گفته اند: مولي به معناي اولي است پانزده نفر ديگر گفته اند: اولي يکي ازمعاني مولي است. الغدير, ج 1, ص 344 تا 350.
اما درباره اينکه آيا در اين حديث نيز مولي , چنانمعنايي را افاده مي کند, توجه به شرايط و ظروفي که اين حديث در آن صادر شده , ومطالعه خطبه اي که اين حديث در ضمن آن قرار گرفته است , هيچ شکي باقي نمي گذارد که مولي در اين حديث هم به معناي اولي است.زيرا شخصيتي چون پيامبر اسلام (ص ) که عقل کل , انسان کامل و بزرگترين پيامبر و سفير آسماني است , در روزي آنچنان گرم که زمين چون آهن گداخته پاي مسافران را مي گدازد و خورشيد مغز انسانرا به جوش مي آورد, در صحرايي سوزان و بدون امکانات(وفيات الاعيان , ج 5, ص 231)که اگر گوشت را بر زمين ميافکندي کباب مي شد اين مطلب را مرحوم سيد بن طاووس در اقبال الاعمال , ص 456 از کتاب النشر و الطي نقل کرده است.
محلي که هيچ کارواني در آن توقف نمي کند, دهها هزارحاجي خسته را نگه مي دارد,رفتگان را باز مي گرداند و منتظر مي ماند تا بازماندگانبرسند و در گرمترين ساعات روز سخنراني مي کندو در ضمن آن چند بار از مردم سؤال ميکند تا مطمئن شود صداي او را به خوبي مي شنوند, و در نهايت علي (ع ) را به آناننشان مي دهد, با نام و نسب معرفي مي کند و مي فرمايد:«هرکس که من مولاي او هستمعلي هم مولاي اوست »سپس همه حاضران را موظف مي کند اين سخن را به غايبان برسانند,و پس ازآن دستور مي دهد همه با او بيعت کنند, و به او تبريک و تهنيت گويند, و عمامه خويش را بر سرش مي گذارد و به او مي فرمايد:«تاج عرب عمامه است »و به اصحاب مي فرمايد: «فرشتگاني که در روز بدر به ياريم آمدند, چنين عمامه هايي بر سر داشتند.حال اگر فرض کنيم اين حديث بدون هر گونه قرينه و تفسير وتوضيحي به دست کسي برسد و بدون غرض به آن توجه کند در مي يابد که برخلاف گفته بعضي افراد بي اطلاع پيامبر(ص ) در صدد آن نيست که بفرمايد: ((هرکس من دوست او هستم علي هم دوست اوست ))! يا ((هرکس من ياور او هستم , علي ياوراوست ))! چرا که دوستي و ياوري , بيعت و تبريک نمي خواهد, عمامه و تاج گذاري نمي طلبد و به طورکليچنان اهميتي ندارد که در آن موقعيت خطير و با آن مقدمات اعلام شود.براي مطالعه بيشتر و آگاهي از روايات غدير خم به ترجمه تفسير الميزان ،ج 5 ،ذيل تفسير آيه 67 سوره مائده رجوع کنيد.