محمّد بن مرتضى مشهور به ملامحسن فيض كاشانى يكى از اكابر علماى اماميّه، در چهاردهم صفر سال 1007 ق در كاشان به دنيا آمد. وى در دو سالگى پدر خود را از دست داد و دايى و عمويش تربيت او را به عهده گرفتند. ايشان مقدّمات علوم را تا سن بلوغ در كاشان و در نزد عمو و دايى فرا گرفت. بيست ساله بود كه براى ادامه تحصيل به اصفهان مهاجرت كرد و از اساتيد برجستهى آن ديار كسب فيض نمود.
از جمله اساتيد اين عالم بزرگ عبارتند از: ملاّ محمدّ تقى مجلسى، شيخ بهايى، ميرداماد، ميرفندرسكى و ملاّصدرا.
ملاّمحسن پس از آن براى كسب علم از سيد ماجد بحرانى به شيراز كوچ كرد و مدّت دو سال به تكميل علم حديث و روايت پرداخت و بار ديگر به اصفهان بازگشت. بعد از آن براى انجام فريضهى حج به مكّه مشرف شده و در آنجا به ملاقات شيخ محمد زينالدين عاملى رفته و از آن بزرگوار نيز كسب فيض نمود.
پس از مراجعت از مكّه، وقتى ملاّصدرا از شيراز به شهر مقدّس قم مهاجرت كرد و در روستاى كهك اقامت گزيد، ملاّمحسن و عبدالرّزاق لاهيجى نيز به آنجا رفته و مدّت هشت سال مونس تنهايى او بودند، و در همين دوران بود كه ملاّصدرا دو دختر فاضل و عالم خود را به دو شاگردش ملاّمحسن و ملاّ عبدالرزاق تزويج كرد. سپس ملاّمحسن فيض كاشانى همراه ملاّصدرا به شيراز رفت و بعد از دو سال به كاشان بازگشت و به امر تدريس، تعليم، تبليغ و تاليف و تصنيف مشغول گرديد.
ملامحسن كاشانى در دوران زندگى پربار خود شاگردانى را تقديم جهان تشيّع كرد. از جملهى آن بزرگواران عبارتند از: علمالهدى فرزند خود فيض، معينالدين فرزند ديگر فيض، عبدالغفور برادر فيض، شاه مرتضى دوّم پسر برادر فيض، ضياءالدين محمّد، ملاّشاه فضلالله، ملا محمّدباقر مجلسى، سيّد نعمت الله جزايرى، قاضى سعيد قمى، ملا محمدصادق خضرى، شمس الدين محمّد قمى، شيخ محمدمحسن عرفان شيرازى و بسيارى از علماى ديگر.
سرانجام ملامحسن فيض در سن 84 سالگى، در 22 ربيع الثانى سال 1091 در شهر كاشان از دنيا رفت و در قبرستانى كه در زمان حياتش زمين آن را خريدارى و وقف نموده بود، به خاك سپرده شد.
آثار
بنابر آنچه نقل شده مرحوم فيض نزديك به دويست جلد كتاب ارزشمند در علوم و فنون مختلف تأليف كرده است. برخى از تأليفات اين مرد بزرگ عبارتند از:
1 تفسير صافى.
2 الوافى
3 الشافى
4 النوادر
5 المحجة البيضاء
6 مفاتيح الشرايع
7 اصول المعارف
8 علم اليقين
9 حقّ اليقين
10 عين اليقين
11 ضياءالقلب، الفت نامه
12 زادالسالك
13 شوق المهدى
14 ديوان قصائد
*اعلمى، حسين
درباره تهيه نشده است.