دين يك نهاد اجتماعى است كه در تمام شؤون زندگى انسان دخالت دارد.
دين انسان را از انزوا طلبى و خمودى و ايستايى به ترابط و تلاش و پويايى و بالندگى فرا مىخواند. و رشد تعالى انسان را در ايجاد رابطه با يكديگر مىداند نه زندگى فردى مشتمل بر عبادت خشك و بىروح.بر اين اساس يكى از شاخصهاى جامعه دينى ترابط بين انسانها و ايجاد انس و الفتبا يكديگر است.افراد جامعه را به دو گروه عمده متدين و بىدين مىتوان تقسيم نمود.دين الهى در مورد هر دو گروه از انسانها بر اساس و بنيان جامعه را بر ترابط قرار داده است.حتى انسان متدين را از جامعه غير دينى نبريده است.گرچه نوع روابط كاملا متفاوت است.در دايره افراد غير دينى ترابط تاثير گذار،نه تاثير پذير مورد نظر است.اما در جامعه دينى روابط بر اساس تاثير،تاثر است.در جامعه دينى ترابط فراتر از يك رابطه اجتماعى است كه دو انسان مىتوانند داشته باشند.توضيح هر دو محور در نوشتار«زيباترين سخن»آمده است. (1) و در بخش سوم اين نوشتار نيز از بعد ديگرى با عنوان على عليه السلام و همگرايى به آن پرداخته شده است.ليكن آنچه در اين بخش مورد توجه است اين كه دين در محور روابط درونى بين انسانهاى موحد و متدين را به پيوند برتر يعنى«پيوند اخوت و برادرى»فرا مىخواند.
نخست دستور ايجاد روابط بر اساس معيار ارزشى ايمان را طرح مىكند:
(يا ايها الذين امنوا اصبروا و صابروا و رابطوا و اتقوا الله لعلكم تفلحون) (2) «كسانى كه ايمان داريد بايد صبر پيشه سازيد و با هم ثابت قدم باشيد و با هم روابط ايجاد كنيد و از خداى سبحان تقوا پيشه كنيد تا شايد به رستگارى برسيد».
پيام آيه در محدوده ايمان است روى سخن با مسلمانان است كه بايكديگر بايد مصابره و مرابطه داشته باشند.آيه در روابط اجتماعى با هم بودن با هم پايدارى كردن و از يكديگر جدا نشدن را پيام رسانى مىنمايد.جامعه دينى جامعه مرابطه است.
مرحله ديگر پيام قرآن،فراخوانى به پيوند با يك آرمان است.كه مسلمانان را به همگرايى درونى فرا مىخواند كه با هم متدين بودن و يك هدف و انگيزه و آرمان را خواهان بودن را توجه مى دهد:(و اعتصموا بحبل الله جميعا و لا تفرقوا).«با هم مسلمان باشيد با هم به ريسمان الهى بپيونديد.تا به سعادت و رستگارى برسيد.از تفرقه و جدايى پرهيز كنيد.»پيام دين در ايجاد پيوند به اين مقدار هم بسنده نمىكند،بلكه فراتر از اين محور عميقتر را مطرح مىسازد و آن پيوند برادرى است.جامعه دينى را اعضاى يك پيكر و افراد مؤمن را افراد يك خانواده با پيوند برادر و خواهر مطرح مى كند.
دين در محدوده درونى همگان را افزون بر اتحاد به پيوند برادرى فرا مى خواند كه انسانهاى مسلمان برادر و خواهر همديگر هستند.جامعه دينى يك خانواده است و افراد آن با يكديگر پيوند عميق برادرى دارند.
و همان گونه كه دو برادر و يا دو برادر و خوهر در انگيزه و همبستگى و همگرايى خود را يكى مىدانند،جامعه دينى نيز از چنين پيوند ارزشى به رهور است:(انما المؤمنون اخوة) (3) «مؤمنان با هم برادرند.»كه منظور آيه ايجاد پيوندتنها بين مردان مؤمن نيستبلكه ايجاد اخوت و برادرى بين تمام افراد،زن و مرد جامعه است.لذا پيام آيه از اين جهت فراگير است كه بين مسلمانان پيوند برادرى و خواهرى را مطرح مىكند.كه بر اساس علقه و پيوند ايمان استقرار مىباشد.رسول الله صلى الله عليه و آله كه ارزشهاى دينى را در جامعه شكل داد و زندگى را در ميان انسانها جارى نمود.در تحقق اين ارزش الهى بيشترين تلاش را تحقق داد.وى در ايجاد پيوند بين جامعه دينى آن چنان تلاش نمود و آن چنان جامعه متشكل و امتى منسجم و پايدارى ساخت كه در هيچ مورد نمونه ندارد.
رسول الله صلى الله عليه و آله در اين ميدان آن مقدار پيش رفتند كه افزون بر پيام رسانى به مسلمانان در ايجاد اخوت و برادرى در دو نوبتبه صورت رسمى بين آنان پيوند برادرى برقرار نمودند.يك نوبت قبل از هجرت نوبت دوم بعد از هجرت. (4) در مدينه بين حمزه و زيد بن حارثه پيوند برادرى برقرار نمود و بين جعفر بن ابى طالب و معاذ بن جبل،و ابو بكر و خارجة بن زهير،و عمر بن خطاب و عتبان مالك،و عثمان بن عفان و اوس بن ثابت،و ابو عبيد جراح و سعد بن معاذ،و عبد الرحمن بن عوف و سعد بن الربيع،و زبير بن عوام و سلامة بن سلامة،و عمار ياسر و حذيفة بن يمان،و ابوذر و منذر بن عمرو و... (5) پيوند اخوت برقرار ساخت.
و خود حضرت چون در بين مسلمانان بديل و همتا نداشت و تنها كسى كه شايستگى اين پيوند را با رسول الله صلى الله عليه و آله داشت على بن ابى طالب عليه السلام بود لذا در هر دو نوبت رسول الله صلى الله عليه و آله با على عليه السلام پيوند اخوت برقرار نمود و اظهار داشت:انت اخى فى الدنيا و الآخرة. (6) «تو با من برادرى در اين سرا و نيز آن سرا.»پيوند برادرى رسول الله صلى الله عليه و آله با على عليه السلام يكى از بزرگترين فضايل حضرت است كه همتايى براى حضرت در بين مسلمانان جز على وجود نداشت.
ويژگى هاى پيوند برادرى
پيوند برادرى كه قرآن از پيروان خود انتظار دارد،ويژگىهايى دارد كه بايد در خود متجلى سازند:
1-دو برادر در محبت و ايجاد پيوند از پيوند دو دوستبرترند،و اين پيوند متقابل است.مسلمانان نيز با يكديگر بايد پيوند متقابل فراتر از دوست مستقر سازند.
2-دو برادر يكديگر را در سود و زيان يكى مىبينند.دو مسلمان نيز بايد در سود و زيان خود را مشترك ببينند.
3-دو برادر بازو و كمك كار يكديگرند.دو برادر همواره خيرخواه يكديگرند.دو مسلمان نيز بايد در تمام مسائل عمومى با همديگر مثل برادر باشند.دو مسلمان نيز همواره خيرخواه همديگر بايد باشند.
4-عزت و سرافرازى دو برادر با هم است همان گونه كه تنگ دستى و سرشكستى آنان به هم پيوند خورده است.5-دو برادر در برابر بيگانه يگانهاند.دو مسلمان نيز بايد در برابر دشمن يكى باشند: المسلمون يد على من سواهم. (7)
6-برادر،برادر خويش را تسليم دشمن نمى كند.و با دشمن عليه وى هم پيمان نمىشود.مسلمانان نبايد با دشمنان اسلام عليه ديگر مسلمانان هم پيمان شوند و يا اقدامى به نفع دشمن عليه مسلمانان انجام دهند.-در بين دو برادر اگر رنجش پيش آيد زودگذر است در بين مسلمانان نيز بايد كدورتها زدوده شود.اينها برخى ويژگىهاى پيوند اخوت است.
پى نوشت:
1.زيباترين سخن،ص 126.
2.آل عمران،200.
3.حجرات،10.
4.اسد الغابة،ج 4،ص 100.
5.سيره ابن هشام،ج 3،ص 36 و 37.
6.اسد الغابة،ص 100 و 119.
7.بحار،ج 27،ص 69.براى توضيح بيشتر ويژگىهاى برادرى اين ماخذ و نيز اصول كافى مطالعه شود.
امام على(ع) الگوى زندگى صفحه 78
نویسنده:حبيب الله احمدى