کتاب شناسی الأمثل فى تفسير كتاب الله المنزل

، مؤلف تفسير «الامثل» استاد محقق آيت الله مكارم شيرازى با همكارى جمعى از فضلاء و پژوهشگران قرآن در قرن چهاردهم و اوائل قرن پانزدهم هجرى مى ‏باشند.

ساختار و گزارش محتوا

تفسير«الامثل فى تفسير كتاب الله المنزل»، ترجمه تفسير نمونه است.

اين تفسير با تجديد نظر جزئى و تكميل مسانيد و ارجاعات آن، به شيوه نوين ارائه شده است و تفسيرى كامل و شامل تمام قرآن است كه با ويژگى عصرى و اجتماعى. و متناسب با نيازها و پرسش‏هاى زمانه، پيام قرآن را تبيين كرده است.

از مباحث فنى و كلاسيك ادبى پرهيز نموده و جلوه ديگر آن، گرايش به جنبه‏ هاى هدايتى و تربيتى است كه مؤلفان آن را تعقيب كرده ‏اند.

اين تفسير در كنار تفسير گرانسنگ الميزان، مى‏تواند خلأ عدم وجود تفاسير شيعى عربى را در كشورهاى عرب ‏زبان پر نمايد و سبب آشنايى بيشتر اهل سنت با ديدگاه‏هاى نوين شيعه و اهل بيت( ع) گردد. 

انگيزه تأليف‏

مفسر در مقدمه خود، هدف از تأليف اين تفسير را چنين بيان مى‏ دارد:«هر عصرى ويژگى ‏ها، ضرورت‏ها و تقاضاهايى دارد كه از دگرگون شدن وضع زمان، و پيدا شدن مسائل جديد و مفاهيم تازه در عرصه زندگى سرچشمه مى ‏گيرد، همچنين هر عصر، مشكلات و پيچيدگى ‏ها و گرفتارى‏ هاى مخصوص خود را دارد، كه آن نيز از دگرگونى اجتماعات و فرهنگ‏ها، كه لازمه تحوّل زندگى و گذشت زمان است، نشأت مى ‏گيرد.

افراد پيروز و موفق آنهايى هستند كه هم آن نيازها و تقاضاها و هم اين مشكلات و گرفتارى ‏ها را كه مجموع آنها را «مسائل عصر» مى‏ توان ناميد، درك مى‏ كنند. گام ديگر استنباط نيازها و تقاضاهاى ويژه اين زمان، از اصول كلى اسلام مى ‏باشد.

اين تفسير بر اساس دو هدف فوق نگارش يافته است.

الامثل، در روش ارائه مطالب و تحليل و ذكر وجوه و احتمالات متأثر از تفاسيرى چون الميزان و تفسير مراغى است.

روش تفسير

شيوه ذكر مطالب چنين است كه در آغاز، پس از بيان نكات كلى و عام در هر سوره، از قبيل نام، مكى يا مدنى بودن، عدد آيات و ويژگى‏ هاى آن، به فضاى حاكم بر سوره، سبك و سياق موضوعات مهم مطرح شده در سوره اشاره مى ‏شود، آنگاه به مضمون آيه پرداخته و با روش بيانى و تحليلى در تفسير، با عباراتى روان و سبك عربى امروزى، مسائل زندگى و هدايت انسان تشريح مى ‏گردد.

ذيل هر آيه با عنوان «بحث» موضوع متناسب با آن را مطرح مى ‏نمايد.

موضوعاتى از قبيل، ربا، حقوق زن، آفرينش انسان، و...

مفسر در هر مقطع به دنبال آن است كه با بيان معانى كلمات و تبيين درست آيه، فهم صحيحى از قرآن به خواننده ارائه دهد و در اين مقصود از نقل حديث، اسباب النزول، قصه‏ هاى تاريخى و مسائل علمى كمك مى ‏گيرد.

در بيان احكام نيز، به حد آيات قرآنى اكتفا كرده و در كنار آن به اسرار و حكمت‏هاى احكام الهى اشاره دارد.

در نقل قصه‏ هاى تاريخى تلاش نموده از اسرائيليات پرهيز نمايد.

مفسر و همكاران عنايت دارند تا آياتى را كه مربوط به آفرينش انسان، حيوان، آسمان‏ها، زمين و جهان طبيعت است، تفسير علمى كنند و در آياتى كه احتمالا اشاره‏ هايى به نظريات و اكتشافات جديد دارد، آن آيات را منطبق سازند.

مانند ذيل سوره يونس آيه 5 «هو الذى جعل الشمس ضياء»،كه راجع به كرويت زمين و حركت خورشيد و ماه بحث مى‏ نمايند. و ذيل آيه 1 سوره انشقاق به نقل حديثى از حضرت على ( ع) و بيان اعجاز علمى آن مى ‏پردازند.

گفته شد كه اين تفسير، ترجمه عربى تفسير نمونه مى‏ باشد، بنابراين مقدمه تفسير شامل همان مطالبى است كه ما در كتاب شناسى تفسير نمونه بيان كرديم.

منابع آن نيز همان 16 تفسيرى است كه ذكر شد. تنها تفاوت مهم «الامثل» با «نمونه» حذف ترجمه آيات است كه به دليل عربى بودن متن «الامثل» نيازى به آن نبود. از تفاوت‏هاى جزئى ديگر انتقال برخى مطالب به پاورقى الامثل است، مانند آنجايى كه بحث را به جلدهاى ديگر ارجاع مى ‏دهد، ج 1 الامثل، ص 149 ذيل آيه 28- 29 سوره بقره مطابق ج 1 نمونه، ص 163.

بايد اذعان داشت كه ترجمه متن، ترجمه مناسبى بوده و مهم‏تر از آن توانسته است با بيان عربى روز و متداول، حس مترجم بودن را از بين ببرد و با مخاطب، ارتباط خوبى برقرار نمايد.

اين امر ناشى از اين است كه مترجمان همگى مسلط بر دو زبان عربى و فارسى بوده‏ اند و زبان اصلى اكثر آنها عربى بوده است.

مترجمان اين اثر آقايان محمد على آذرشب، محمدرضا آل صادق، استاد اسد مولوى، شيخ مهدى انصارى، سيد احمد قبانچى، شيخ هاشم صالحى، استاد خالد توفيق عيسى، استاد سيد محمد هاشمى و استاد قصى هاشم فاخر، مى ‏باشند.

فهرستى از مطالب مختلف كتاب، بر اساس ترتيب آيات در پايان هر جلد «الامثل»، يارى‏ رسان محققان خواهد بود.

جهت آگاهى بيشتر از ابعاد مختلف تفسير به مقاله كتاب‏شناسى تفسير نمونه مراجعه فرمائيد.

نسخه‏ شناسى‏

تفسير «الامثل» تاكنون چند بار در ايران و لبنان به چاپ رسيده است.

در ايران يكبار انتشارات جامعه مدرسين حوزه علميه قم اقدام به چاپ دو جلد از آن را با ترجمه آقاى آذرشب، در سال 1365 در قطع وزيرى نمود.

متأسفانه اين ترجمه و چاپ استمرار نيافت.

بنياد بعثت در سال‏هاى 1377 و 1378 جلد اول آن را مجددا چاپ نمود.

در لبنان يك دوره 20 جلدى وزيرى از سوى مؤسسه البعثة در سال 1413 ق / 1992 م چاپ و انتشار يافته است.

اكنون نيز برخى ناشران درصدد چاپ جديد آن در 15 جلد با حروفچينى و تركيب جديد مى ‏باشند.

در ضمن قرآن‏ پژوه محترم آقاى احمدعلى بابايى، هم اكنون در حال خلاصه كردن« الامثل» مى ‏باشد، و مانند گزيده تفسير نمونه، در مجلدات كمترى، ارائه خواهد شد.