آیا غایب بودن امام دوازدهم شیعه دلیلی بر توهمی بودن او نیست؟

اگر شيعه معتقد است كه امام زمان آن‏ها وجود دارد ولي غايب است، پس چگونه از مكانش خبري ندارد و بعد از گذشت حدود 1200 سال هيچ گونه اثري از او ظاهر نمي ‏شود، اين در حالي است كه خداوند متعال از چنين كاري مبرّي است و نيز غيبت امام با حكمت و تدبير الهي منافت دارد؟

جواب اجمالي:
در رابطه با وجود امام دوازدهم حضرت حجة بن الحسن (عجل الله تعالی فرجه الشریف) بايد گفت كه موضوع مهدويّت از مسائل مُجمعٌ عليه بين اهل سنّت و شيعه است و اين كه رواياتي تولد آن حضرت (علیه السلام) و رؤيت ايشان را در زمان غيبت كبري و صغري اثبات مي‏ كند، و اين‏كه شيعيان در زمان غيبت از ايشان انتفاع مي ‏برند، دليلي است بر اين‏كه آن حضرت (علیه السلام) وجود دارد.
جواب تفصيلي:
اولًا: بايد گفت كه تنها علما و روات شيعه نيستد كه اعتقاد دارند امام زمان (عليه السلام) وجود دارد، بلكه براساس روايات فراواني كه از پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) رسيده است، علماي اهل سنّت نيز موضوع مهدويّت را قبول دارند و از موضوعات مُجمعٌ عليه است؛ و روايت كرده ‏اند كه آن حضرت (مهدي) از فرزندان حضرت فاطمه (سلام الله عليه) است و پس از آن‏كه مدتي امامت اهل بيت پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) منقطع گردد و زمين را ظلم و جور فرا گيرد، مردي از اهل بيت پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به نام مهدي (عجل الله تعالی فرجه الشریف) خروج مي‏ كند و به اذن و بَعثِ الهي زمين را پُر از عدل و داد مي ‏نمايد و هر كس او را درك كند و تبعيّت نمايد از جملة هدايت شدگان مي‏ باشد. اين در زماني اتّفاق مي افتد كه امّت بر هفتاد و سه فرقه متفرق مي ‏شوند و تنها يك فرقه از آنان به بهشت وارد مي‏ شود و بقيّة آن‏ها به جهنّم خواهند رفت. از جملة اين روايات مي ‏توان به اين موارد اشاره كرد:

در صحيح ابي داود به سند خود از ام سلمه آمده است كه قالت: «سمعت رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) يقول: المهدي من عترتي من ولد فاطمه»1 و در كنزالعمال آمده: عن علي (علیه السلام) قال: «المهدي رجل منّا من ولد فاطمه»2 و سيوطي در الدّر المنثور در تفسير سورة محمد آورده: أخرج ابن ابي شيبه عن ابي سعيد الخدري قال «قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) يخرج رجل من اهل بيتي عند انقطاع من الزمان و ظهور من الفتن يكون عطاؤه حثياً.» و صحيح ابي داود در كتاب المهدي (علیه السلام) روايت كرده است به سند خود از ابي الطفيل از علي (علیه السلام) از پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) كه فرمود «لو لم يبق من الدهر الا يوم لبعث الله رجلًا من اهل بيتي يملأها عدلا كما مُلئت جوراً»3 و متقي در كنزل العمال اينگونه روايت مي‏ كند از پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) كه فرمود: «كيف أنت يا عوف اذا افترقت علي ثلاث و سبعين فرقه، واحدة منها في الجنة و سائرهنّ في النّار (الي أن قال) ثم تجي‏ء فتنة غبراء مظلمة ثم تتبع الفتن بعضها بعضاً حتي يخرج رجل من اهل بيتي يقال له المهدي فان أدركته فاتبعه و كن من المهتدين.»4
ثانياً: علاوه بر اين روايات كه موضوع مهدويت را بيان مي دارند، تعداد قابل توجّهي از مورّخان و محدّثان اهل سنّت، تولد آن حضرت را در كتب خود ذكر كرده‏اند و آن را يك واقعيت دانسته اند و بعضي از پژوهشگران بيش از صد نفر آنان را ذكر كرده اند؛5 و از اين طريق وجود آن حضرت به اثبات مي‏ رسد، چرا كه آن حضرت با تولد به وجود آمده است.

براي اثبات اين مدّعي به چند نمونه از اين موارد اشاره مي‏ كنيم: در كتاب الزام الناصب از عبدالله بن محمّد مطري حكايت شده است، كه شيخ جلال الدين عبدالرحمن ابي ‏بكر سيوطي در كتاب «احياء الميت بفضائل اهل البيت» مي‏ گويد: «همانا از ذرية حسين بن علي (علیه السلام)» مهدي (عجل الله تعالی فرجه الشریف) مبعوث مي‏ گردد در آخر الزمان، (تا اين‏كه مي‏ گويد) پس امام اول علي بن ابي طالب (علیه السلام) است و اسامي ائمه را ذكر مي‏ كند، سپس مي‏ گويد: يازدهم از ايشان پسر اوست به نام «الحسن العسكري» و دوازدهم پسر اوست به نام «م ح م د» القائم المهدي (عجل الله تعالی فرجه الشریف) و اين‏كه نصوص دربارة دولت اسلامي او، از پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و از جدش علي بن ابي‏طالب (علیه السلام) و از بقيه آباء و اجدادش كه اهل شرف و مرتبت مي ‏باشند ذكر شد و اوست كه صاحب شمشير است و قيام كننده اي است كه انتظار او مي رود.»6 و نيز ابوالوليد محمّد بن شحنة الحنفي در كتاب تاريخش كه به نام روضة المناظر في اخبار للاوائل و الاواخر كه در حاشيه كتاب مروج الذهب مي ‏باشد، آورده است: «و ولد لهذا الحسن (يعني الحسن العسكري (علیه السلام)) ولده المنتظر ثاني عشرهم و يقال له المهدي (عجل الله تعالی فرجه الشریف) و القائم والحجة، محمّد ولد في سنة خمس و خمسين و مأتين.»7 يعني: «و به دنيا آمد براي امام حسن يعني امام حسن عسكري (علیه السلام) فرزندش كه انتظار كشيده مي‏ شود به عنوان دوازدهمين امام و به او مهدي، قائم و حجّت گفته مي‏ شود. (م ح م د) در سال 255 ه- متولد شد.» و در كتاب ينابيع المودة آمده است: «ولد لأبي محمّد الحسن مولود فسمّاه محمداً فعرضه علي اصحابه يوم الثالث و قال: هذا امامكم من بعدي و خليفتي عليكم و هو القائم الذي تمتّد عليه الأعناق بالانتظار فاذا امتلأت الارض جوراً و ظلما خرج فيملأها قسطاً و عدلًا»8 و روايات ديگري كه در خصوص ولادت آن حضرت آمده و در كتب تاريخي و حديث مندرج شده است.
اما در خصوص اين مطلب كه آن حضرت پس از تولد چگونه و در كجا زندگي مي كرده و مي‏ كند نيز رواياتي وجود دارد كه از جملة آن‏ها مي‏ توان كلام شيخ عبدالوهاب الشعراني در يواقيت الجواهر، مبحث 65- در بيان اين‏كه تمام شرايطي كه شارع مقدس قبل از قيامت به آن خبر داده است حق است؛- تمسّك جست كه مي‏ گويد: «ناچاريم كه تمام آن شرايط واقع شود و از جملة آن‏ها خروج مهدي است (تا اين‏كه مي ‏گويد) و او از اولاد امام حسن عسكري (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است و هنگام تولد او شب نيمه شعبان سال 255 ه-. ق است، و او باقي است تا اين‏كه با عيسي بن مريم (علیه السلام) همراه شود؛ پس عمر او تاكنون كه سال 958 هجري است، 706 سال است.»9 و نيز در كتاب ينابيع المودّة، شيخ سليمان قندوزي مي‏ آورد: در مورد آية «و جعلها كلمة باقية في عقبه لعلّهم يرجعون»10 كه ثابت ثمالي از علي بن الحسين (علیه السلام) و او از پدرش و او از علي بن ابي‏طالب (علیه السلام) نقل مي‏ كند كه گفت: در شأن نزول اين آيه اين‏كه خداوند قرار داد امامت را در نسل حسين (علیه السلام) تا روز قيامت و همانا براي قائم ما، دو غيبت است؛ يكي از آن‏ها طولاني ‏تراز ديگري است. پس كسي امامت او را قبول نمي‏ كند مگر كسي كه يقينش قوي باشد و شناخت صحيح داشته باشد.»11 و نيز در كتاب «البرهان في علامات مهدي آخر الزمان» در باب دوازدهم از ابي عبدالله بن حسين بن علي (علیه السلام) آمده كه فرمود: «براي صاحب اين امر يعني مهدي ( (علیه السلام)) دو غيبت وجود دارد يكي از آن دو طولاني مي ‏شود تا اين كه بعضي مي‏ گويند او مرده است و بعضي مي‏ گويند او رفته است و كسي از موضعش خبري ندارد از دوست و غير دوست مگر كسي كه متصدي خدمتگزاري اوست.»12
ثالثاً: اين‏كه در زمان حيات پدر بزرگوارش امام حسن عسگري (علیه السلام) آن حضرت رؤيت شده ‏اند و بر اين مدّعي روايات وجود دارد كه مي ‏توان از جملة آن‏ها به اين روايت اشاره كرد، كه شيخ سليمان قندوزي در ينابيع المودة مي ‏آورد: «خادم فارسي گفت: من در خانه بودم، كنيزي از خانه خارج شد و همراه او چيزي بود كه تكان مي خورد، پس ابو محمّد (امام حسن عسكري (علیه السلام) به او فرمود: آنچه را كه همراه توست آشكار كن، در اين هنگام پسر بچه‏ اي سفيد و داراي رويي نيكو ظاهر شد. پس حضرت عسگري (علیه السلام) فرمود: اين امام شماست بعد از من و تو، آن را بعد از اين نمي بيني.»13 و روايت ديگر كه شايد مهم‏ترين روايت است كه شاهد بر ادّعاي رؤيت آن حضرت قبل از غيبت صغري مي‏ باشد. حسن بن ايّوب نوح (از وكلاي امام هادي (علیه السلام)) مي‏ گويد: ما كه چهل نفر از اصحاب امام عسكري (علیه السلام) بوديم براي پرسش از امام بعدي به محضر امام عسكري رفتيم. در مجلس آن حضرت، عثمان بن سعيد عَمْري (يكي از وكلاي بعدي امام زمان (علیه السلام)) به پا خاست و عرض كرد مي خواهم از موضوعي سؤال كنم، كه دربارة آن از من داناتري. امام فرمود: بنشين. عثمان با ناراحتي خواست از مجلس خارج شود. حضرت فرمود: هيچ كس خارج نشود. كسي بيرون نرفت و پس از مدتي امام (علیه السلام) عثمان را صدا زد، او به پا خاست. حضرت فرمود: مي‏ خواهيد به شما بگويم كه براي چه به اينجا آمده ايد همه گفتند: بفرمائيد. فرمود: به اينجا آمده ايد تا از حجّت و امام پس از من بپرسيد. گفتند: بلي. در اين هنگام پسري نوراني همچون پارة ماه كه شبيه ‏ترين مردم به امام عسكري (علیه السلام) بود، وارد مجلس شد. حضرت با اشاره به او فرمود: «اين امام بعد از من و جانشين من در ميان شماست. فرمان او را اطاعت كنيد و بعد از من اختلاف نكنيد كه در اين صورت هلاك خواهيد شد و دينتان تباه گردد.»14
پس آنچه از روايات مشخص مي‏شود اين است كه آن حضرت تا قبل از غيبت صغري رؤيت شده است لكن در زمان غيبت صغري و كبري، آن حضرت از ديده مخفي مانده است؛ و از ضروريات مي‏ باشد، كه آن حضرت در طول غيبت صغري از طريق نواب خاصة خويش- كه چهار نفر بودند- با مردم ارتباط داشته و حتي عده‏اي كه نامهاي آن‏ها هم غالباً در كتب شيعه ضبط شده است، به خدمت ايشان مشرّف مي شدند.15
رابعاً: پس از اثبات وجود آن حضرت در عين حال كه غائب است، آثار او ظاهر و بارز است چرا كه خيل عظيمي از شيعيان متواتراً خدمت آن حضرت مشرّف مي‏ شوند.16 علاوه بر آن رواياتي نقل شده است كه اهل سنّت هم به آن اقرار كرده اند، مبني بر اين‏كه كيفيت انتفاع مردم از آن حضرت چگونه است. از آن جمله مي‏ توان به روايتي كه صاحب ينابيع المودة اينگونه نقل مي كند، اشاره كرد. اخرج الشيخ الحمويني في فرايد السمطين بسنده عن سليمان الأعمش ابن مهران عن جعفر الصادق عن ابيه عن جدّه عليّ بن الحسين- عليهم السلام- قال: «نحن ائمة المسلمين، و حجج الله علي العالمين و ... ثم قال: و لم تخل منذ خلق الله آدم (علیه السلام) من حجة الله فيها، أما ظاهر مشهور أو غائب مستور، و لا تخلو الارض الي ان تقوم الساعة من حجة و لولا ذلك لم يعبدالله قال سليمان: فقلت لجعفر الصادق (علیه السلام): كيف ينتفع الناس بالحجه الغائب المستور؟ قال: كما ينتفعون بالشمس اذا سترها سحاب.»17

ترجمه: «علي بن حسي (علیه السلام) فرمود: «ما امامان مسلمين هستيم، حجّت‏هاي خداوند بر همة عالميان، و سپس فرمود: زمين از زماني كه آدم (علیه السلام) خلق شد، از حجّت خدا خالي نمانده است، كه آن حجّت يا ظاهر مشهور بوده است يا غايب در پنهاني و خالي نمي‏ ماند زمين از حجّت تا زماني كه قيامت برپا گردد؛ اگر چنين نبود كسي خدا را نمي پرستيد.» سليمان اعمش (راوي اين روايت) مي‏ گويد: «امام از جعفر صادق (علیه السلام) پرسيدم: چگونه است انتفاع بردن مردم از حجّت خدايي كه غايب و پنهان است؟» فرمود: «همچنان كه مردم از خورشيد پشت ابر بهره مي‏ برند.» و اين بهره ‏مندي از حجّت خداوند به گونه‏ اي بايد باشد كه امام باقر (علیه السلام) به يزيد بن معاوية العجلي در تفسير اين آيه از آل عمران18 فرمودند كه: «يا ايها الذين آمنوا اصبروا و صابروا و رابطوا» يعني: «اي كساني كه ايمان آورده ايد، صبر كنيد بر اداي واجبات و صابر باشيد بر اذيّت رسانيدن دشمنانتان به شما و ارتباط دهيد خودتان را با امامتان مهدي منتظر.19»
براي مطالعة بيشتر به كتاب «البراهين الاثني عشر علي وجود الامام الثاني عشر» از سيد طيّب موسوي جزايري، انتشارات دارالكتاب جزايري، مراجعه شود.

• 1. صحيح ابي داود، ط: مطبعة الكستليه، سال 1280، ج 27، ص 134، و صحيح ابن ماجه، ابواب الفتن، باب خروج مهدي و حاكم نيشابوري، مستدرك الصحيحين مطبعة مجلس دائره المعارف نظاميه، ج 4، ص 557، و ذهبي، ميزان الاعتدال، مطبعه سعادت سال 1325 مصر، ج 2، ص 24.
• 2. متقي هندي، كنزالعمال، مطبعة دايره المعارف نظاميه، ج 7، ص 261.
• 3. صحيح ابي داود، همان، ج 27، كتاب المهدي (عجل الله تعالی فرجه الشریف).
• 4. متقي هندي، كنزالعمال، همان، ج 6، ص 44.
• 5. آيت الله لطف الله صافي گلپايگاني، منتخب الاثر، ص 427.
• 6. همان، ص 427.
• 7. ط: الازهريه مصر، سال 1303، ج 1، ص 294.
• 8. شيخ سليمان قندوزي، ينابيع المودّة، متوفي سنه 1294، ص 460، مؤسسه الاعلمي للمطبوعات، بيروت.
• 9. شيخ عبدالوهاب شعراني، يواقيت الحواهر، ج 2، ص 145، ط: مطبعة الازهر مصر سال 1307.
• 10. سورة زخرف، آية 28.
• 11. ينابيع المودة، همان، ص 427.
• 12. متقي هندي، البرهان في علامات مهدي اخر الزمان، به نقل از منتخب الاثر، ص 315.
• 13. ينابيع المودة، همان، ص 461.
• 14. ينابيع المودة، همان، ج 3، ص 123، ص 125.
• 15. آيت الله لطف الله صافي گلپايگاني، منتخب الاثر، همان، در ص 468 تا ص 472 نام 304 نفر را ذكر مي‏كند.
• 16. منتخب الاثر، همان، ص 499 تا 511.
• 17. شيخ سليمان قندوزي، ينابيع المودة، همان، ص 477.
• 18. آل عمران، آية 200.
• 19. ينابيع المودة، همان، ص 421.