آیه 1 و 2 سوره معراج : انوار درخشان

انوار درخشان،  ج‏17، ص  65

سَأَلَ سائِلٌ بِعَذابٍ واقِعٍ لِلْكافِرينَ لَيْسَ لَهُ دافِعٌ‏:
در باره شأن نزول آيه اختلاف است و گفته شده كه سؤال سائل عبارت از دعاء و مسئلت نزول عذاب بود بجمله‏ (اللَّهُمَّ إِنْ كانَ هذا هُوَ الْحَقَّ مِنْ عِنْدِكَ فَأَمْطِرْ عَلَيْنا حِجارَةً) كه در سوره انفال است، و سائل آن نعمان بن حارث فهرى است به اين كه در سفر حجة الوداع گروهى انبوه از حجاج كه در غدير خم گرد آمده بودند و رسول اكرم صلّى اللّه عليه و آله در خطبه مفصله وصايت و خلافت على بن أبي طالب عليه السلام را از جانب پروردگار به آن مردم اعلام فرمود.

اين جريان قدير خم در اقطار و نواحى حجاز انتشار يافت نعمان بن حارث فهرى در همان سفر بازگشت حاجيان از مكه به مدينه حضور رسول صلّى اللّه عليه و آله آمده عرض كرد، هر چه در باره دين اسلام فرمودى همه را پذيرفتيم ولى نسبت به خلافت و وصايت على بن أبي طالب، آيا به امر پروردگار است و يا از خود شما است.

رسول صلّى اللّه عليه و آله سوگند ياد نمود كه از جانب پروردگار و بر طبق آيه قرآن است نعمان بن حارث فهرى از نظر انكار، سخنانى گفت كه سبب ارتداد او از اسلام گشت. گفت بار الها چنانچه رسول صلّى اللّه عليه و آله خلافت و وصايت على بن أبي طالب را از جانب توبه مردم ميگويد آنرا نمى‏پذيريم.

انوار درخشان، ج‏17، ص 66

از آسمان سنگى بر ما فرود آور و يا عقوبت ديگرى ما را فرا بگيرد و مفاد جمله‏ (هذا هُوَ الْحَقَّ) آنستكه از شنيدن اينكه وصايت على بن أبي طالب نيز جزء اصول اسلام است، در مقام انكار و عناد بر آمده.

اين جمله گفتار كسى است كه به اصول دين اسلام معتقد بوده و مسلمان است ولى در باره امر وصايت در مقام انكار بر آمده و چنانچه گفتار بت‏پرستان بود با جمله‏ (إِنْ كانَ هذا هُوَ الْحَقَّ) گفته شد، زيرا گفتار بت‏پرستان آنستكه بار الها چنانچه دعوت محمد به دين اسلام صحيح و صدق است، ما را مورد عقوبت خود قرار بده.

تفسير مجمع به سندى از طريق عامه نقل نموده كه سيد ابو محمد روايت نموده كه حاكم ابو القاسم حسكانى بسندى از جعفر بن محمد الصادق از اجداد گرامى خود عليهم السلام روايت نموده: هنگامى كه رسول صلّى اللّه عليه و آله روز غدير خم على بن أبي طالب عليه السلام را بوصايت و خلافت بعد از خود معرفى نمود، فرمود: هر كه من مولاى او و زمامدار او هستم پس على بن أبي طالب بعد از من مولى و زمامدار امور او خواهد بود.

اين خبر در آن نواحى انتشار يافت در همان سفر نعمان بن حارث فهرى بحضور رسول صلّى اللّه عليه و آله آمده عرض نمود ما را امر فرمودى كه به وحدانيت پروردگار شهادت دهيم و نيز برسالت تو از جانب پروردگار گواهى دهيم و نيز به جهاد امر فرمودى و نيز به زيارت حج و به صوم و فرائض پنجگانه امر فرمودى همه آنها را قبول نموديم و به آنها راضى نيستى.

اينك على بن أبي طالب را بخلافت و وصايت خود تعيين مى‏نمايى و ميگوئى هر كه من مولاى او هستم، پس على بن أبي طالب بعد از من مولاى او است، اين از تو است و يا بامر پروردگار است، رسول صلّى اللّه عليه و آله سوگند ياد نمود به آفريدگار كه جز او پروردگارى نيست، اين امر از جانب پروردگار است.
آنگاه نعمان بن حارث فهرى اعراض نموده و گفت: (اللَّهُمَّ إِنْ كانَ هذا هُوَ الْحَقَّ مِنْ عِنْدِكَ فَأَمْطِرْ عَلَيْنا حِجارَةً مِنَ السَّماءِ) ناگهان سنگى از آسمان بر سر

انوار درخشان، ج‏17، ص 67

او فرود آمد، او را بيدرنگ كشت و نيز آيه‏ (سَأَلَ سائِلٌ بِعَذابٍ واقِعٍ) نازل شد آيه بيان آنستكه بعض از معاندان از ساحت پروردگار مسئلت نموده كه بى‏درنگ عذابى بر او نازل شود و واقع شد و مانعى از آن نبود و حكمت نيز مقتضى بود.

مفسر گويد: آيه‏ (وَ إِذْ قالُوا اللَّهُمَّ إِنْ كانَ هذا هُوَ الْحَقَّ مِنْ عِنْدِكَ) از نظر مفاد و نيز به استناد روايت حكايت از گفتار نعمان بن حارث فهرى مى‏نمايد كه در مورد نصب على بن أبي طالب بوصايت گفته است.
بر اين اساس اين آيه از جمله آيات سوره مائده است كه نزول آن پس از چند سال است كه سوره انفال نازل شده زيرا سوره مائده بر حسب نزول آخرين سوره قرآنى است و سوره انفال در باره جنگ بدر و در سال دوم هجرت نازل شده است.

انوار درخشان،  ج‏ 17 ، ص  68   

و ممكن است هنگام تاليف و جمع‏آورى آيات قرآنى اين آيه‏ (اللَّهُمَّ إِنْ كانَ هذا هُوَ الْحَقَّ مِنْ عِنْدِكَ) در ضمن آيات سوره انفال ضبط شده است، مانند آيه‏ (وَ اتَّقُوا يَوْماً تُرْجَعُونَ فِيهِ إِلَى اللَّهِ) كه بر حسب اتفاق گفتار علماء اهل سنت آخرين آيه‏ اى است از قرآن كه بر رسول صلّى اللّه عليه و آله نازل شده است و معذلك در ضمن آيات سوره بقره در آيه 282 كه اولين سوره پس از هجرت است ضبط شده است و بر حسب روايت سيوطى در كتاب در منثور از انس بن مالك و نيز از سعيد بن جبير و از ابن جريد طبرى مبنى بر اينكه آيه حكايت از گفتار بت‏پرستان قريش ابو جهل بن هشام و يا نضر بن حارث مى‏نمايد كه هر دو در جنگ بدر كشته شده بدين مناسبت آيه مربوط به سوره انفال است.

به قرائن چندى كه استفاده ميشود آيه‏ (اللَّهُمَّ إِنْ كانَ هذا هُوَ الْحَقَّ مِنْ عِنْدِكَ) حكايت از سرگذشت نعمان بن حارث فهرى است و در طريق مدينه نازل شده است از جمله اينكه درخواست هلاكت از نظر حسد بوسيله فرود آمدن سنگ از آسمان است، نظر به اين كه ساحت پروردگار آنرا نقل نموده لا محاله آنرا پذيرفته و اجراء

انوار درخشان، ج‏17، ص 68

نموده است و در باره غير نعمان بن حارث فهرى اين عقوبت گفته نشده است.

نسخه شناسی

درباره مولف

کتاب شناسی