خداوند در قضيه كشته شدن قبطى به دست حضرت موسى (علیه السلام) فرمودند: «هذا من عمل الشيطان، انه عدو مضل مبين» و حضرت موسى (علیه السلام) گفت: «رب انى ظلمت نفسى فاغفرلى» آيا اين سخن دليل بر عدم عصمت موسى (علیه السلام) نيست و آيا عصمت با ظلم از بين مى رود؟

جواب اجمالى:
پاسخ قسمت اول اين است كه مشار اليه «هذا» آن زد و خوردى است كه دو مخاصم داشتند و تعبير به «عمل شيطان» براى اين است كه شيطان باعث عداوت بين آن دو نفر شده است.
اما قسمت دوم جوابش اين است كه اولا: موسى قصد كشتن قبطى را نداشت بلكه خطايى بوده است. ثانيا: جنبه دفاع از اسرائيلى داشت.
جواب تفصيلى:
در ابتداى جواب تذكر اين نكته لازم است كه طرح سؤال، درست به نظر نمى رسد و جمله «هذا من عمل الشيطان انه عدو مضل مبين1» قول حضرت موسى (علیه السلام) است كه خدا در قرآن از او نقل قول مى كند و نه قول خداوند.
سؤال از دو قسمت تشكيل شده است: قسمت اول اقرار حضرت موسى (علیه السلام) به ارتكاب خطا با تعبير «هذا من عمل الشيطان»، و قسمت دوم: اين كه اين كار ظلم است همان طور كه خود حضرت به آن اعتراف نموده است با تعبير «رب انى ظلمت نفسى فاغفرلى» و ظلم مخالف عصمت است.
در پاسخ قسمت اول مى گوييم: مشار اليه «هذا» حضرت موسى (علیه السلام) نيست بلكه مشاراليه آن زد و خوردى است كه دو مخاصم داشته اند كه منجر به قتل قبطى شده است و با دخالت حضرت موسى، او گرفتار خطر سختى گرديد.
علامه طباطبايى در تفسير الميزان مى فرمايد: «لفظ (هذا) اشاره به آن كتك كارى است، كه در ميان آن دو مخاصم واقع شده، و منجر به مرگ آن قبطى شده بود واينكه آن را به نوعى نسبت به عمل شيطان نسبت داد و صريحاً نفرمود: (اين عمل شيطانست) بلكه فرمود: (اين از عمل شيطانست) ... چون شيطان است كه در ميان آن دو عداوت و دشمنى افكنده و به كتك كارى يكديگر وادارشان كرده است: پس در حقيقت جمله (هذا من عمل الشيطان) اظهار انزجار موسى (عليه السلام) است از آنچه واقع شد كه آن دو نفر به جان هم افتادند2».
در پاسخ قسمت دوم سؤال مى گوييم: بدون شك حضرت موسى قصد كشتن مرد فرعونى را نداشت و از آيه هاى بعدى نيز استفاده مى شود كه اين قتل عمدى نبوده است و به اصطلاح ترك اولى بوده است و اين با عصمت حضرت موسى (علیه السلام) منافات ندارد3.
علامه طباطبايى مى فرمايد: «از همين تعبير (فوكزه) استفاده مى شود كه: قتل مزبور عمدى نبوده زيرا اگر عمدى بود به جاى (فوكزه) مى فرمود: (فقتله). و اين عمل (كشتن قبطى) هر چند نا فرمانى موسى نسبت به خداى تعالى نبود؛ براى اينكه اولا خطايى بود نه عمدى، و ثانياً جنبه دفاع از مرد اسرائيلى داشت و مرد كافر و ظالمى را از او دفع كرد4».
و اما مطلب مغفرت از خداوند و اعتراف به ظلم، اين ظلم اصطلاحى نيست كه از گناهان محسوب شود و مغفرت معناى اصطلاحى نيست كه آن گناه را ببخش، بلكه معنايش اين است كه نفس خودم را به خطر انداختم و از اين جهت به نفس خود ستم كردم پس خدايا مرا از عواقب وخيم آن كه شرّ فرعونيان است خلاص گردان.
علامه طباطبايى مى فرمايد: «اين جمله (قال رب انى ظلمت نفسى فاغفرلى ...) اعترافى از آن جناب نزد پروردگارش است به اينكه به نفس خود ستم كرده، چون نفس خود را به خطر انداخته بود ... و گفته (فاغفرلى) معنايش مغفرت مصطلح و آمرزش گناه نيست، بلكه مراد از آن اين است كه خدايا اثر اين عمل را خنثى كن، و مرا از عواقب وخيم آن خلاص گردان و از شر فرعون و درباريانش نجات بده ... نظير همان طلب مغفرتى است كه قرآن از حضرت آدم (علیه السلام) و همسرش حكايت كرده و فرموده: (قال ربنا ظلمنا انفسنا و ان لم تغفرلنا و ترحمنا لكنونن من الخاسرين5»6. مخصوصاً اينكه حضرت موسى (علیه السلام) وقتى مأمور هدايت فرعون مى شود، مى گويد خداوند «فاخاف ان يقتلون» مى ترسم مرا بكشند. پس معلوم است كه منظور از ظلم، ترس از قصاص از طرف فرعونيان بوده، نه عذب الهى.

• 1. سوره، قصص، آیه15.
• 2. علامه محمد حسين طباطبايى، ترجمه تفسير الميزان، ج 16، مترجم سيد محمد باقر موسوى همدانى (چاپ دفتر انتشارات اسلامى، وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم) ص 23.
• 3. ناصر مكارم شيرازى، تفسير نمونه، ج 16، (ناشر دار الكتب الاسلامية، تاريخ چاپ ارديبهشت 1363) ص 44.
• 4. محمد حسين طباطبايى، (پيشين)، ج 16، ص 23.
• 5. سوره اعراف، آیه 23.
• 6. همان، ص 24.