چرا شیعیان آیه تطهیر را شامل زوجات پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نمی دانند؟

آيه شريفه تطهير راجع به زوجات پيامبر اسلام (صلّى الله عليه و آله) مى باشد و علت اينكه در اين آيه شريفه ضمير مذكر «كُم» آورده شده وجود شخص پيامبر (صلّى الله عليه و آله) در رأس اهل بيت (زوجات النبى) است. پس چرا شيعيان از اين آيه استفاده ديگرى مى كنند؟

جواب اجمالى:
اولا بسيارى از دانشندان معروف اهل سنت در كتابهاى خود تصريح كردند كه آيه تطهير تنها در خصوص پيامبر اسلام و على و فاطمة و حسن و حسين (علیه السلام) نازل شده است از جمله:
ابن جرير طبرى و هيثمى و حاكم حسكانى و واحدى نيشابورى و ...
ثانياً: در خود آيه قرينه اى وجود دارد كه همسران رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) داخل در آيه تطهير نيستند.
ثالثاً: روايات زيادى از خود همسران رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده است كه آنان داخل در آيه تطهير نمى باشند از جمله عايشه و ام سلمه.
جواب تفصيلى:
در اينجا چند نكته است‏
نكته اول اينكه:
بايد توجه داشت جمعى از دانشمندان معروف اهل سنت در كتابهاى خود تصريح كرده اند كه آيه تطهير در خصوص پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و على و فاطمه و حسن و حسين (علیه السلام) نازل شده و كسى ديگرى در آن با آنها مشاركت ندارد از جمله ابن جرير طبرى در تفسير معروف خود نقل مى كند كه پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: اين آيه (آيه تطهير) درباره پنج نفر نازل شده است (و آنها عباتند از) من و على و فاطمة و حسن و حسين (علیه السلام)1.
و همچنين دانشمند معروف اهل تسنن مشهور به هيثمى در كتاب معروف خود «مجمع الزوائد» از ابى سعيد خدرى نقل مى كند كه مى گفت: اهل بيتى كه خداوند از آنها پليدى را دور كرد و آنها را پاك گردانيده پنج نفر هستند. سپس آنها را با (انگشتان) دست شمرد: پيامبر و على و فاطمة و حسن و حسين  (علیه السلام)2.
و باز حاكم حسكانى مفسر معروف د ركتاب خود احاديث متعددى نقل مى كند كه آيه تطهير درباره پنج نفر نازل شده است آنجا كه از ابو سعيد خدرى نقل مى كند كه او گفت:
اين آيه درباره پنج نفر نا زل شده است: رسول خدا و على و فاطمة و حسن و حسين (علیه السلام)3.
باز يكى از دانشمندان معروف اهل سنت على بن احمد مشهور واحدى نيشابورى متوفاى 468 در كتاب معروف خود به نام «اسباب النزول» به اسناد خود نقل مى كند كه آيه تطهير درباره پنج نفر: رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و على و فاطمة و حسن و حسين (علیه السلام) نازل شده است4.
نكته دوم اينكه:
در خود آيه قرينه اى است كه همسران پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) داخل آيه تطهير نيستند و به اصطلاح اين قرائن را مى توان بر دو بخش تقسيم كرد: الف) قرينه داخليه. ب) قرينه خارجيه.
قرينه داخليه:
مساله ضمير جمع مذكر مخاطب است كه در آيه دوبار ذكر شده است، توضيح اينكه درست است، كه اين آيه در لابلاى آيات مربوط به همسران پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) است ولى آيه تطهير لحن جداگانه اى دارد و هدف ديگرى را دنبال مى كند زيرا كه آيات قبل و بعد همه با ضميرهاى جمع مؤنث است ولى آيه مورد بحث با ضمائر جمع مذكر آمده است و اين بهترين شاهد و قرينه است كه آيه تطهير ناظر به همسران پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نمى باشد و كسانى كه اين قسمت از آيه را ناظر به آنها دانسته اند سخنى بر خلاف ظاهر آيه و قرينه موجود در آن يعنى تفاوت ضميرها گفته اند.
قرينه خارجيه:
مراد از آن، آن بخش از رواياتى است كه مى خوانيم بعد از نزول آيه تطهير پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) چندين ماه هنگامى كه براى نماز صبح از كنار خانه فاطمه (سلام الله علیها) مى گذشت صدا مى زد «الصلاة يا أهل البيت» و در بعضى روايات دارد «السلام عليك يا اهل البيت» مفسر معروف حاكم حسكانى در كتاب خو دنقل مى كند:
پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نه ماه هنگامى را كه براى نماز صبح از كنار خانه على و فاطمه مى گذشت صدا مى زد. هنگام نماز است اى اهل بيت، خداوند تنها مى خواهد پليدى را از شما اهل بيت دور سازد و شما را پاك كند5.
در بعضى از احاديث شش ماه نقل شده است از جمله دانشمند معروف الأزهر شيخ منصور على ناصف در كتاب خود از انس نقل مى كند كه:
پيامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) شش ماه هنگامى كه براى نماز صبح از كنار منزل فاطمه مى گذشت صدا مى زد:
هگام نماز است اى اهل بيت خدا تنها مى خواهد پليدى را از شما اهل بيت دور سازد و شما را پاك كند6. در بعضى از احاديث اين جريان به عنوان هفده ماه هم آمده است7.
تفاوت اين تعبيرات طبيعى است زيرا ممكن است هر كدام از راويان حديث اين مطلب را در آن مدت معينى ديده باشند: ابوسعيد خدرى نه ماه ديده باشد و هكذا آنچه مهم است اين است كه ادامه اين برنامه و تكرار اين سخن در آن مدت طولانى از سوى پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) يك مساله حساب شده بوده است او مى خواسته به وضوح و با تأكيد پى در پى روشن سازد منظور از «اهل البيت» تنها على و فاطمه و حسن و حسين (علیه السلام) در رأس آنها خود آن حضرت كه صاحب اصلى خانه است مى باشند تا در آينده ترديدى براى هيچ كسى باقى نماند و همه بدانند اين آيه تنها در شأن اين گروه نازل شده است و عجب اينكه با اين همه تكرار و تأكيد باز مساله براى بعضى مانند سؤال كننده محترم مفهوم و روشن نشده است، راستى حيرت انگيز است.
مگر قرآن نمى فرمايد: «و انزلنا اليك الذكر لتبين للناس ما نزل اليهم و لعلهم يتفكرون» و ما اين ذكر (قرآن) را بر تو نازل كرديم تا آنچه به سوى مردم نازل شده است براى آنها تبيين كنى، شايد انديشه كنند8. و پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) طبق اين احاديث و احاديث آينده «اهل بيت» را در آيه تطهير تبيين و تفسير كرده است.
نكته سوم اينكه:
روايات زيادى داريم كه نشان مى دهد آيه تطهير مخصوص به پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و على و فاطمه و حسن و حسن (عليهم السلام) مى باشد و همسران آن حضرت در معنى آيه داخل نيستند و ما در اينجا به برخى از آنها اشاره مى كنيم.
1- رواياتى از خود همسران پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده است و مى گويد: هنگامى كه آيه تطهير نازل شد ما از آن حضرت سؤال كرديم كه جزء آن هستيم؟ فرمود شما خوبيد اما مشمول اين آيه نيستيد.
از جمله حاكم حسكانى كه يكى دانشمندان اهل سنت است در كتاب خود نقل مى كند كه:
ام سلمه همسر گرامى پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) مى گويد: رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در خانه من بود كه فاطمه غذاى نزد آن حضرت آورد پيامبر فرمود: همسرت و دو فرزندت حسن و حسين را صدا كن آنها آمدند سپس غذا خوردند بعد پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) عباى بر آنها افكند و گفت خداوندا اينها اهل بيت من و عترت من هستند، پليدى را از آنها دور كن و از هر گونه آلودگى پاكشان گردان.
در اينجا بود كه آيه ى شريفه تطهير «انما يريد الله ...» نازل شد ... من گفتم اى رسول خدا آيا من هم با شما هستم؟ پيامبر فرمود: تو بر نيكى هستى9 (اما در زمره اين گروه نيستى).
2- ابن اثير در كتاب معروف خود «اسد الغابة فى معرفة الصحابة» همين مضمون را با مختصر تفاوت نقل كرده است مى گويد:
پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در خانه ام سلمه بود آيه تطهير نازل شد پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فاطمه و حسن و حسين را فرا خواند و در زير عبا قرار داد و على هم در پشت سر آن حضرت بود سپس گفت: (خدايا) اينها اهل بيت هستند پليدى را از آنها دور كن و از هر گونه آلودگى پاكشان گردان ام سلمه گفت: من جزء آنها هستم؟ پيامبر فرمود: تو در جاى خود باش تو بر نيكى هستى10 (اما جزء آنها نيستى).
و جالب اينكه همين حديث را دانشمند معروف الأزهر بنام شيخ منصور على ناصف در كتاب خود نقل كرده است سپس اضافه مى كند كه ظاهر اين قصه نشان مى دهد كه مراد از اهل بيت (در آيه شريفه) همين ها (پنج تن) هستند11.
ثعلبى از علماء معروف اهل سنت كه در اواخر قرن چهارم و اوائل قرن پنجم مى زيست در تفسير معروف خود از عايشه همسر پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) حديث ذيل را نقل مى كند و همچنين حاكم حسكانى همان حديث را با اسناد خود نقل مى كند و ما آن را طبق نقل حسكانى با حذف اسناد نقل مى كنيم:
مردى به نام «مجمع» مى گويد مادرم به خدمت عايشه رسيد و از او درباره جنگ جمل و دخالتش در آن جنگ ويرانگر سؤال كرد عايشه (با تأسف) گفت: آن يك تقدير الهى بود سپس درباره على (صلی الله علیه و آله و سلم) سؤال كرد عايشه گفت: از من درباره كسى سؤال مى كنى كه محبوبترين مردم نزد پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم ) بود و از كسى سؤال مى كنى كه همسر محبوبترين مردم نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بود! من با چشم خود ديدم على و فاطمه و حسن و حسين (علیه السلام) را كه پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) آنها را در زير پارچه اى جمع كرده بود و گفت: خداوندا اينها خاندان منند و حاميان من، رجس و پليدى، را از آنها ببر، و از آلودگيها پاكشان فرما (عايشه گويد) من گفتم: اى رسول خدا آيا من از أهل تو (و از آنها) هستم؟ پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: دور باش! تو بر خير و نيكى هستى (اما جزء اين جمع نمى باشى)12.
البته رواياتى كه دلالت دارند بر اختصاص آيه تطهير به پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و على و فاطمة و دو فرزندشان حسن و حسين (علیه السلام) بسيار زياد است تا آنجا كه هجده روايت تنها در تفسير الدرالمنثور نقل شده است كه پنج حديث از ام سلمه، سه حديث از ابو سعيد خدرى، يك حديث از عايشه، يك حديث از انس، دو حديث از ابن عباس، دو حديث از ابى الحمراء، يك حديث از وائلة بن اسقع، يك حديث از سعد، يك حديث از ضماك بن مزاحم و يك حديث از زيد بن ارقم13. و در صحيح مسلم كتاب فضائل اهل البيت و سنن ترمذى و منابع معتبر أهل سنت هم آمده است.

• 1. ... عن ابى سعيد الخدرى قال قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) نزلت هذه الآية فى و فى على و فاطمة و حسن و حسين. تفسير ابن جرير طبرى، ج 22، ص 5 چاپ دوم سال 1392 ه- ق دار المعرفة، بيروت.
• 2. ... عن أبى سعيد الخدرى: اهل البيت الذين أذهب الله عنهم الرجس و طهرهم تطهيراً فعدهم فى يده فقال: خمسة: رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) و على و فاطمة و الحسن و الحسين (علیه السلام)، مجمع الزوائد، ج 9، ص 167، دار الفكر بيروت، سال 1408 ه- ق.
• 3. ... عن أبى سعيد الخدرى: قال: نزلت هذه الآية فى رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) و على و فاطمة و الحسن و الحسين (علیه السلام)، شواهد التنزيل، ج 2، از ص 24 تا ص 27، حديث 659 و 66 و 661 و 664، چاپ اول، سال 1393 ه- ق، مؤسسه أعلمى، بيروت.
• 4. ... عن عطية بن أبى سعيد: «انما يريد الله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيراً» قال: نزلت فى خمسة فى النبى (صلی الله علیه و آله و سلم) و على و فاطمة و الحسن و الحسين (علیه السلام)، اسباب النزول واحدى نيشابورى، ص 295، دار الكتاب العربى، بيروت، چاپ دوم، سال 1406 ه-.
• 5. ... عن أبى سعيد الخدرى عن النبى (صلی الله علیه و آله و سلم) قال: كان يحيى‏ء الى باب على تسعة أشهر كل صلاة غداة و يقول: الصلاة رحمكم الله «انما يريد الله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيراً»، شواهد التنزيل، رقم حديث 668. (مدرك قبلى).
• 6. ... عن أنس قال: كان النبى (صلی الله علیه و آله و سلم) يمر باب فطمة ستة أشهر اصلاة الفجر يقول: الصلاة يا أهل البيت «انما يريد الله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيراً»، التاج الجامع للأصول، ج 4، ص 207 (مدرك قبلى).
• 7. ... عن الحافظ قال: اقمت بالمدينة سبعة عشر شهراً، فكان رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) اذا طلع الفجر- او الصبح- كل يوم أتى باب على و فاطمة فيقول: الصلاة ...، شواهد التنزيل رقم حديث 696 (مدرك قبلى).
• 8. سوره نحل، آیه44.
• 9. عن ام سلمة قالت: جائت فاطمة إلى النبى (صلی الله علیه و آله و سلم) تحمل حريرة لها، فقال: ادعى زوجك و انبيك فجائت بهم فطعموا ثم ألقى عليهم كساءً له خيبرياً فقال: اللهم هؤلاء أهل بيتى و عترتى فاذهب عنهم الرجس و طهرهم تطهيراً، فقلت: يا رسول الله و أنا معنهم؟ قال أنت إلى خير. شواهد التنزيل، ج 2، ص 56، چاپ اول، سال 1393، مؤسسه أعلمى، بيروت.
• 10. ... نزلت هذه الآيه على النبى (صلی الله علیه و آله و سلم): «انما يريد الله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيراً»، فى بيت ام سلمه فدعا النبى (صلی الله علیه و آله و سلم) فاطمة و حسناً و حسيناً فجللهم بكساء و على خلف ظهره ثم قال: هؤلاء اهل بيتى فاذهب عنهم الرجس و طهرهم تطهيراً، قالت ام سلمة: و أنا معهم يا رسول الله قال: انت على مكانك أنت إلى خير. أسد الغابة فى معرفة الصحابه، ج 2، ص 12، دار احياء التراث العربى، بيروت.
• 11. ... عن عمر بن ابى سلمة ربيب النبى (صلی الله علیه و آله و سلم) قال لما نزلت على النبى (صلی الله علیه و آله و سلم) هذه الآية: «انما يريد الله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيراً»، فى بيت ام سلمه فدعا فاطمة و حسناً و حسيناً فجللهم بكساء ثم قال: اللهم هؤلاء اهل بيتى فأذهب عنهم الرجس و طهرهم تطهيراً قالت ام سلمة: و أنا معهم يا رسول الله قال: ؤنت على مكانك و أنت على خير. فظاهره ان المراد بأهل بيته و هؤلاء! التاج الجامع للأصول، ج 4، ص 207، دار احياء التراث العربى، بيروت، چاپ چهارم، سال 1406 ه-.
• 12. ... عن مجمع قال: دخلت مع أمتى على عايشه فسألتها أمى قال: أرأيت خروجك يوم الجمل؟ قال: انه كان قدر؛ من الله فسألتها عن على فقالت: تسألنى عن أحب الناس كان إلى رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) و زوج أحب الناس كان إلى رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) لقد رأيت علياً و فاطمة و حسناً و حسيناً و جمع رسول الله بثوب عليهم ثم قال: اللهم إن هؤلاء أهل بيتى و حامى فأذهب عنهم الرجس و طهرهم تطهيراً، فقلت: يا رسول الله أنا من أهلك؟ قال: تنحى فانك إلى خير. شواهد التنزيل، ج 2، ص 38، شماره حديث 684، چاپ اول، سال 1393، مؤسسة اعلمى بيروت.
• 13. تفسير الدر المنشور، ج 5، ص 196- 199 در ذيل تفسير آيه تطهير.